- Δευ, 01/04/2013 - 16:59
|
|
Δυνατή και αναγκαία η συνάντηση αναρχισμού-μαρξισμού [του Δημήτρη Αργυρού]
Εισαγωγή
1)Φίλες και φίλοι, συντρόφισσες και σύντροφοι στην δική μας γενιά έλαχε να ζήσουμε την πιο βαθιά συστημική κρίση του καπιταλιστικού συστήματος. Σε εμάς και στα παιδιά μας έλαχε να ζήσουμε την καταβαράθρωση των κοινωνικών και εργατικών δικαιωμάτων που με αγώνες είχαν κατακτήσει οι παλιότερες γενιές.
Να ζήσουμε την καταστροφή των παραγωγικών δυνάμεων με στόχο να πληρώνουμε εμείς την νύφη των καπιταλιστικών οργίων τους. Να ζήσουμε μια άνευ ορίων καταστροφή του επιπέδου ζωής που οδηγεί στην φτωχοποίηση στην συντριπτική εργαζόμενη πλειοψηφία που οδηγούν συχνά σε βαρβαρότητες, όπως πρόσφατα ο θάνατος των 2 φοιτητών στην περιοχή σας.
Σε εμάς όμως βρίσκεται η τύχη ή η ατυχία να ξαναπιάσουμε το νήμα της επαναστατικής ανατροπής από κει που το άφησαν οι προηγούμενες γενιές. Να ξαναπαίξουμε το παιχνίδι της ανατροπής αυτού του συστήματος που δεν παίρνει βελτιώσεις αλλά γκρέμισμα.
Δεν ξεκινάμε από το μηδέν, δεν μηδενίζουμε τίποτε από τι έγινε, μα και δεν αποδεχόμαστε τίποτε δίχως την κριτική. Δεν είμαστε μηδενιστές ή μεταμοντέρνοι που ρευστοποιούν τα πάντα, μα δεν πρέπει να είμαστε και δογματικοί που εμμένουν σε αλήθειες και σχήματα που δείχνουν να έχουν πεθάνει ή δεν μπορούν να προσφέρουν στο ανατρεπτικό μας παιχνίδι.
Σε αυτήν μας την παρουσίαση θα προσεγγίσουμε την σχέση των ρευμάτων του μαρξικού και του μαρξιστικού κομμουνισμού καθώς και του αναρχισμού και θα θέσουμε το ερώτημα αν αυτή η σχέση μπορεί να γίνει η βάση μιας νέας επαναστατικής επαναθεμελίωσης.
Καθώς τα δυο αυτά ρεύματα εκκινούν από το ίδιο σημείο, δηλαδή από την εναντίωση του στην καπιταλιστική πραγματικότητα που μας αλλοτριώνει και μας εκμεταλλεύεται και καταλήγουν στο ίδιο σημείο, δηλαδή στην κοινωνία των ελεύθερων συνεταιρισμένων παραγωγών, στην κοινωνία των ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων.
Διαφοροποιούνται φυσικά στο δρόμο που το κάθε ρεύμα επιλεγεί. Κατανοώ πλήρως πως δεν πρόκειται εύκολα να λυθεί το ζήτημα, μα σε αυτή την εκδήλωση θα επιχειρήσουμε ανοίξουμε την συζήτηση η να συνεχίσουμε μια συζήτηση που ήδη γίνεται.
Θα ξεκινήσουμε αναλύοντας τον καπιταλισμό που ζούμε.
Απέναντι μας έχουμε ένα καπιταλισμό στην πλέον ολοκληρωτική του φάση. Ένα καπιταλισμό που έχει αποικήσει το συνολικό κοινωνικό- φυσικό «είναι». Ένα καπιταλισμό της πιο υψηλής σύνθεσης κεφαλαίου. Δηλαδή τον καπιταλισμό που έχει ενσωματώσει ολοκληρωτικά διαμέσου των μηχανών την ζωντανή εργασία. Αυτό έχει τουλάχιστον 2 αποτελέσματα.
1)Έχουμε μια τεράστια- πρωτόγνωρα ιστορικά- υπερανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων που έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της ανεργίας στο χώρο των καπιταλιστικών μητροπόλεων. Άνεργοι που πιθανόν να μη μπορέσουν να βρουν μια αξιοπρεπή μισθωτή εργασία για το υπόλοιπο της ζωής τους. Ταυτόχρονα και αντιφατικά έχουμε την απόλυτη αύξηση του αριθμού των προλεταρίων στα βιομηχανικά κάτεργα της ανατολής και δη της Κίνας.
Έτσι έχουμε την πτώση του ποσοστού κέρδους και κατά συνέπεια το μπλοκάρισμα της καπιταλιστικής κρεατομηχανής στην δύση και την εκτίναξη της παραγωγής υπεραξίας στην Ανατολή. Μελλοντικά η τάση της πτώσης του ποσοστού κέρδους θα αγκαλιάσει, αν δεν το έχει πράξει ήδη και στην ανατολή. Ήδη στην Κίνα παρουσιάζεται ενδυνάμωση των εργατικών αγώνων και τεράστιες αυξήσεις στους χαμηλούς μισθούς των εργαζόμενων. Παρόλα αυτά αυτή η δυναμική παραγωγή υπεραξίας έχει καταστήσει την Κίνα σε πρωτοπόρα παραγωγική καπιταλιστική δύναμη.
Ας μην ξεχνάμε πως σύμφωνα με τον Μαρξ υπεραξία βγάζει μόνο η εκμετάλλευση της ζωντανής εργασίας και όχι οι μηχανές. Είναι διαφορετικό πράγμα τα κέρδη από την πώληση των εμπορευμάτων ή των παιχνιδιών των καπιταλιστικών αρπακτικών στα χρηματιστήρια και στις τράπεζες. Ο καπιταλισμός αναπνέει εκμεταλλευόμενος εργάτες και όχι παίζοντας στα χρηματιστήρια ή πουλώντας αέρα.
2) Την ίδια στιγμή σε ΗΠΑ και Ευρώπη ως αντιστάθμισμα στην παραπάνω καπιταλιστική διαλεκτική έχουμε την μετατροπή της επιστήμης σε άμεση παραγωγική δύναμη που την μετατρέπει σε μια γενική συλλογική διάνοια. Με την Κίνα τα 3 τελευταία χρόνια να τους ακολουθεί. Το παραπάνω έχει ως αποτέλεσμα η άυλη διανοητική εργασία να μετατρέπεται σε παραγωγική πρωτοπορία και ο πλανήτης σε ένα απέραντο διαδικτυακό ηλεκτρονικό εργοστάσιο. Κάτι που μας οδηγεί στην εμπορευματοποιήσει των πάντων. Ακόμη και αυτών που θεωρούνταν ελεύθερα- κοινά αγαθά. Εμπορευματοποιούνται η φύση, ο χώρος, ο τόπος, ο αέρας, το νερό, ο ήλιος , η γη, η επικοινωνία, οι πληροφορίες, το διαδίκτυο, ο πολιτισμός οι γλώσσες, τα σώματα και η σάρκα.
Τα παραπάνω αποτελέσματα στην διαλεκτική τους συνάφεια είναι και τα αίτια της πλέον μεγάλης και βαθιάς κρίσης και ταυτόχρονα αποτελούν μορφές συστημικής διεξόδου από αυτήν. Από την άλλη σε ένα άλλο πλαίσιο και επίπεδο μπορεί να μετατραπούν σε εργαλεία ανατροπής από την μεριά των αντισυστημικών επαναστατικών κινημάτων. Αποτελούν στοιχεία που θα μπορούσαν να συνεισφέρουν σε μια νέου τύπου επαναστατική απελευθερωτική κίνηση. Όπως θα τα προσεγγίσουμε και παρακάτω.
Μιλάμε δηλαδή για ένα καπιταλισμό που γεννάει πρωτόγνωρες ευκαιρίες ανατροπής και απελευθέρωσης και ταυτόχρονα γεννάει απίστευτη βαρβαρότητα για την συντριπτική πλειοψηφία των 6 δις ανθρώπων, για το περιβάλλον, την φύση και τον πολιτισμό.
Έχω την υποψία πως σε αυτή λοιπόν την ιστορική καμπή ο ιστορικός κομμουνισμός του Μαρξ- Ένγκελς και των επιγόνων του, είτε τα ρεύματα του αναρχισμού αδυνατούν να παίξουν ένα προωθητικό πρωτοπόρο επαναστατικό ρόλο.
Όπως το είδαμε και στις τελευταίες ιταλικές εκλογές όπου την κεντροαριστερά την στήριξαν οι αγορές και η Μέρκελ και η λαϊκή ψήφος πήγε στο απατεώνα Μπερλουσκόνι και ένα κωμικό- τύπου Λαζόπουλο- που μίλησε με ανατρεπτική διάθεση ενάντια στο ευρω-ΕΕ. Και όλα αυτά σε μια χώρα που έχει γεννήσει μια πλειάδα από ανατρεπτικά κινήματα.
Δυστυχώς σε Ευρώπη, βόρειο Αμερική και Ασία ο καπιταλισμός κάνει μόνος του παιχνίδι. Διαφορετική είναι η εικόνα μόνο στην Νότια Λατινική Αμερική που εξελίσσεται σε πρωτοπόρα δύναμη στα κοινωνικά κινήματα. Εκεί μέσα από μια δραματική και επίπονη διαδικασία εμφανίστηκε μια υβριδοποίηση των επαναστατικών ρευμάτων, μαρξιστικών, αναρχικών, ρομαντικά αντικαπιταλιστικών, χριστιανικών, κοινοτιστικών. Έτσι προέκυψε μια ενδιαφέρουσα αν και αντιφατική κατάσταση. Μια κατάσταση ανοικτή στο καλύτερο και στο χειρότερο.
Για αυτό το λόγο θεωρώ πως ήρθε η ώρα να συζητήσουμε, να στοχαστούμε και να πειραματιστούμε σε μια νέου τύπου απελευθερωτική συνάντηση. Θαρρώ πως είναι αναγκαιότητα μια επαναθεμελίωση του επαναστατικού απελευθερωτικού προτάγματος που στην διαλεκτική τους υπέρβαση θα διατηρήσει τις καλύτερες στιγμές των παραδόσεων του μαρξικού κομουνισμού και του αναρχισμού.
Τις καλύτερες στιγμές και τα κοινά απελευθερωτικά χαρακτηριστικά που θα πρέπει να μπολιαστούν με τις αντιφάσεις και τις αντιθέσεις, τις ρωγμές και τα διάκενα που δημιουργεί η υπερκαπιταλιστική- πραγματική και εικονική- πραγματικότητα του σύγχρονου καπιταλισμού. Θα ερευνήσουμε και να αναστοχαστούμε στο απελευθερωτικό κόμβο υβριδοποίησης που θα ενώνει και θα αίρει τις ως τώρα απελευθερωτικές- επαναστατικές παραδόσεις…
Προσωπικά πιστεύω πως οι αντιφάσεις και οι αντιθέσεις που παραπάνω περιέγραψα αναδεικνύουν τους κόμβους της υβριδικής απελευθερωτικής συνάντησης μαρξισμού- αναρχισμού. Και για μένα δεν είναι άλλη από την έννοια των κοινών αγαθών ή του κοινού.
Και σε αυτό το σημείο θέλω λίγο την προσοχή σας. Σε αυτό τον αναστοχασμό μου θα πάρω υπόψη μου αντίστοιχες ηρωικές και συνήθως ηττημένες απόπειρες που στο 20ό αιώνα δεν ήταν και λίγες
Ξεκινώντας από την αριστερά της αριστεράς της 3 διεθνούς δηλαδή το συμβουλιακό κομμουνισμό, συνεχίζοντας με τις διάφορες εκφράσεις της αυτονομίας, τα ρεύματα της υπεραριστεράς του Μάη του 68, όπως το ρεύμα των καταστασιακών, και τελειώνοντας με τα σύγχρονα ρεύματα της κομμουνιστικοποίησης.
Φυσικά συνιστά μέγιστο πολιτικό και θεωρητικό πρόβλημα η αποτυχία της μαζικοποίησης όλων αυτών των ρευμάτων, παρόλο που έδιναν απαντήσεις στο επίπεδο της θεωρίας, σε σχέση με τα ρεύματα του ορθόδοξου μαρξισμού, τις αριστερές εκφράσεις του(τροτσκισμός- μαοϊσμός), τον αναρχοσυνδικαλισμό στην Ισπανία και την σοσιαλδημοκρατία.
Ενώ για λόγους ουσίας αλλά και χρόνου θα ταυτίσω το κομμουνισμό με τον μαρξισμό και ιδιαίτερα με το μαρξικό κομμουνισμό, δηλαδή με την αντίληψη που απορρέει μέσα από το έργο του ίδιου του Μαρξ και με τον αναρχισμό αναφερόμενος στο έργο των κλασικών του αναρχισμού, τον αναρχοσυνδικαλισμό, τον αναρχοκομουνισμό, λιγότερο με τον αναρχοατομικισμό η τις λογικές του ενόπλου αναρχικού μηδενισμού.
Αυτό που θα επιχειρήσω γνωρίζω πως είναι ένας συνεπής συγκρητισμός και εκλεκτικισμός, δεν θα μπορούσε να γίνει και κάτι διαφορετικά. Δηλαδή θα επιχειρήσω να γίνω ένας συνεπής οπορτουνιστής και παρόλο που ακούγεται άσχημα αυτή η λέξη θα πω πως κάθε αλλαγή στο κόσμο τω ιδεών και των πράξεων είναι ένας συνεπής οπορτουνισμός…
Πόσο μάλλον που από την μια έχουμε το λόγο του Μαρξ με τις εσωτερικές του αντιφάσεις, το λόγο του Ένγκελς με τις δικές του αντιφάσεις που έτειναν στο θετικισμό, ιδιαίτερα στα ύστερα του, τους μαρξιστές που συχνά έλεγαν τα αντίθετα από ότι οι κλασικοί, σε βαθμό που να λέει ο Μαρξ πως ο ίδιος δεν είναι μαρξιστής και από την άλλη μια πλειάδα από αναρχικά ρεύματα, στοχαστές και επαναστάτες με τις διαφορές και τις εσωτερικές τους αντιφάσεις.
Ένας συνεπής συγκρητισμός-εκλεκτικισμός που σίγουρα θα αδικεί πλευρές των παραδόσεων. Το γνωρίζω πως σε μεγάλο βαθμό πρόκειται για θεωρητικές , φιλοσοφικές ασκήσεις από ένα μαρξιστή, μόνο που κάθε πειραματισμός από εκεί ξεκινά για να επαληθευτεί στο πεδίο της δράσης.
Οι δύο παραδόσεις - διαφορές και ομοιότητες
Φίλες και φίλοι, συντρόφισσες και σύντροφοι σε αυτό το σημείο προτού αρχίσω να παρουσιάσω τις διαφορές και τις ομοιότητες των 2 παραδόσεων θα διαφοροποιηθώ από 2 αντιλήψεις: Είναι συχνό το φαινόμενο ο αναρχισμός ή ο κομμουνισμός του Μαρξ να παρουσιάζονται ως 2 ιδέες κοινωνικής και πολιτικής απελευθέρωσης. Ως ιδέες όμως που ανήκουν στο κόσμο των ιδεών του Πλάτωνα και όχι τον υλικό κόσμο της συνεχούς ροής και κίνησης όπου τα υποκείμενα αγωνίζονται να αλλάξουν τις συνθήκες της ζωής τους.
Από την άλλη πλευρά συχνά παρουσιάζονται ως ένας μαχόμενος εμπειρισμός, ιδιαίτερα ο αναρχισμός. Ένας μαχόμενος εμπειρισμός που αφήνει στην άκρη τον συνολικό αναστοχασμού της καθολικής απελευθέρωσης. Ή τον βλέπουν κάπου μακριά, σαν την δευτέρα παρουσία των χριστιανών, ιδιαίτερα οι κομμουνιστές.
Και οι δυο παραπάνω οπτικές οδηγούνται στο ίδιο αποτέλεσμα. Μετατρέπουν το επαναστατικό πρόταγμα του αναρχισμού και του κομουνισμού σε ένα κινηματικό ή κομματικό- εντός ή εκτός εισαγωγικών- ρεφορμισμό.
Εμείς από την άλλη πλευρά θα επιχειρήσουμε να δούμε τον αναρχισμό-μαρξικό κομουνισμό ως ένα καθολικό απελευθερωτικό κίνημα που δρα στο παρόν των καπιταλιστικών αντιθέσεων και αντιφάσεων. Ένα κίνημα που αίρει την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων, την καπιταλιστική τάξη πραγμάτων και ταυτόχρονα οικοδομεί από τα σήμερα μια μεταβατική-μετακαπιταλιστική πραγματικότητα που η διαλεκτική-αντιφατική της πορεία θα ολοκληρωθεί στο μέλλον με την ύπαρξη μιας απελευθερωμένης -από το κεφάλαιο, την ιεραρχία και την πατριαρχία- κοινωνίας.
Όχι δεν έχω σκοπό να ταυτίσω τις 2 παραδόσεις. Τις τοποθετώ όμως στην ίδια μεριά του οδοφράγματος. Τις βάζω να συζητήσουν και να ερωτευτούν, γεννοβολώντας ένα νέο επαναστατικό τέκνο.
Κατανοώ απόλυτα τις διαφορές τους που είναι μεγάλες και σημαντικές. Για λογούς ευκολίας της συζήτησης ας τις ομαδοποιήσουμε σε 2 λέξεις και έννοιες, στο κόμμα και στο κράτος. Κατά την οποία ο μαρξισμός μιλάει για ένα κόμμα οργανωμένης πρωτοπορίας και για ένα μεταβατικό κράτος, θέσεις που διαφωνούν οι αναρχικοί.
Θα προσπαθήσω όμως να αποδείξω πως τα πράγματα δεν είναι τόσο αυτονόητα και γραμμικά. Αρχίζω:
Όταν μιλάμε για κόμμα ο νους όλων μας πάει στο μαζικό ιεραρχικό κόμμα της Β΄ διεθνούς και στο κόμμα των επαγγελματιών επαναστατών του Λένιν και της Γ΄-Δ΄ διεθνούς. Στην πραγματικότητα και το κόμμα του Λένιν όταν πήρε την εξουσία μετατράπηκε σε ένα μαζικό ιεραρχικό κρατικό κόμμα. Το μόνο που έμεινε να θυμίζει κάτι από το κόμμα νέου τύπου ήταν οι οργανώσεις των τροτσκιστών και των μαοϊκών της δύσης.
Προσωπικά πιστεύω πως πίσω από το κόμμα νέου τύπου, το κόμμα των επαγγελματιών επαναστατών κρύβεται ένας συνεπής στρατευμένος μπλανκισμός, που ρέπει σε ένα επαναστατικό μηδενισμό τύπου αναρχισμού του Νετσάγιεφ και Ρώσων επαναστατών μηδενιστών. Πρόκειται για μια ύψιστη μορφή αλλοτριωμένης πολιτικής διαμεσολάβησης.
Ενώ από την άλλη το μαζικό ιεραρχικό κόμμα -κόμμα που μετατρέπεται σε κράτος ή και συνδικάτο- είναι απόρροια της φορντικής παραγωγικής διαδικασίας του βιομηχανικού καπιταλισμού στο επίπεδο της πολιτικής διαμεσολάβησης. Με τον διευθυντή, τον επιστάτη και τον εργαζόμενο. Μια απόλυτη και κάθετη ιεραρχία που δεν την σπάει, όπως συνήθως λέγεται, ούτε η γενική συνέλευση στο επίπεδο του εργοστάσιου -για αυτό και ο μερικός χαρακτήρας της εργοστασιακής αυτοδιαχείρισης- ή η ΟΒΑ του κόμματος.
Σήμερα όμως έχουμε την ηγεμονία ενός ευέλικτου μεταφορντικού καπιταλισμού που έχει μετατρέψει ολόκληρο τον χώρο και το χρόνο σε πεδία εκμετάλλευσης και παραγωγής υπεραξίας, ιδιαίτερα στην Δύση. Έχουμε ένα πλανητικό ευέλικτο εργοστάσιο που και πιο πάνω είπαμε. Με ηγεμονικό το ρόλο της διανοητικής εργασίας και των κύκλων παραγωγής.
Στα πλαίσια αυτού του καπιταλισμού το ιεραρχικό μαζικό κόμμα και συνδικάτο μπήκε σε βαθιά θανάσιμη κρίση όπως βλέπουμε και από την αποδυνάμωση των κομματικών και συνδικαλιστικών οργανισμών.
Με αποτέλεσμα οι αντι-ιεραρχικές και οριζόντιες δικτυακές δομές, οι κύκλοι παραγωγής, να αποτελούν τον τρόπο οργάνωσης όχι μόνο των αντικαπιταλιστικών αναρχικών και κομουνιστικών κινήσεων και κινημάτων, αλλά και του αστικού- καπιταλιστικού τοπίου και χώρου. Πρόκειται για μια νίκη και ταυτόχρονα ήττα του ελευθεριακού κομμουνιστικού χώρου. Μια νίκη και ήττα που θα πρέπει να μας βάλει σε σκέψεις!
Τα ίδια και χειρότερα και με τις κρατικές δομές. Από την μια έχουμε σχετική αποδυνάμωση του κράτους-έθνους και ενδυνάμωση των περιφερειών. Δηλαδή μιλάμε για φεντεραλισμό και ομοσπονδοποίηση, αιτήματα που υπάρχουν σε κάθε αναρχοκουμμουνιστική ουτοπία.
Η πραγματικότητα όμως δεν σταματά εκεί. Από την άλλη έχουμε ισχυροποίηση περιφερειακών ημικρατικών δομών, όπως της ΕΕ, δίχως την όποια δημοκρατική νομιμοποίηση. Με ταυτόχρονη ισχυροποίηση των κεντρικών μητροπολιτικών καπιταλισμών, όπως Γερμανία, ΗΠΑ, Κίνα.
Και το χειρότερο ισχυροποίηση σε απίστευτο βαθμό οικονομικών πολυεθνικών οργανισμών και εταιριών που δεν χαμπαριάζουν την εξουσία των εθνών-κρατών. Ισχυροποίηση σε τέτοιο βαθμό που έχουν συσσωρεύσει όλο το χρήμα που υπάρχει και έχουν χρεώσει σε απίστευτο βαθμό τα έθνη-κράτη ή τις περιφέρειες.
Τα αποτελέσματα αυτής της ολιγαρχικής παγκοσμιοποίησης τα ζούμε στο πετσί μας. Έχουμε την αποδόμηση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και του κράτους- πρόνοιας. Την οικοδόμηση καθεστώτων έκτακτης ανάγκης και εξαίρεσης. Την μετατροπή του κράτους σε κράτους που στηρίζεται στο μαστίγιο και όχι στο καρότο.
Με αποτέλεσμα σε πολλά σημεία να μην υπάρχουν όρια ανάμεσα στο πλανητικό εργοστάσιο και στο πλανητικό στρατόπεδο του ολοκληρωτικού καπιταλισμού που μας μεταμορφώνει σε γυμνή σάρκα στα χέρια των καπιταλιστών και των εξουσιαστών.
Οι παραπάνω εξελίξεις έχουν ως αποτέλεσμα ρεύματα ανταγωνιστικά στο καπιταλισμό, ρεύματα που προέρχονται και από το χώρο της ελευθεριακής αριστεράς ή και αναρχίας να υπερασπίζονται το έθνος-κράτος απέναντι στην αυτοκρατορία του κεφαλαίου. Ενώ άλλα, μέσα από την ίδια πολιτική μήτρα της ελευθεριακής αναρχικής αριστερής σκέψης, να τείνουν να υπερασπίζονται την αυτοκρατορική παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου, ως μια αντικειμενική προοδευτική διαδικασία. Όπως συμβαίνει με τον μεταμαρξιστή Νέγκρι και Χαρντ
Οι εξελίξεις αναδεικνύουν και τα ερωτήματα: Τι σημαίνει και τι συνεπάγεται σε αυτή τη φάση του καπιταλισμού μια αντικρατική, αντιεξουσιαστική, αντιεραρχική, κομμουνιστική διεθνιστική στάση και δράση; Ποια η μορφή οργάνωσης των μαχόμενων υποκειμένων, είτε αυτά είναι μαζικά είτε αναγκαστικά είναι μαχόμενες μειοψηφίες-πρωτοπορίες; Που πάντα υπήρχαν και υπάρχουν ανεξάρτητα αν χρησιμοποιούν η όχι αυτό το όνομα.
Ας δοκιμάσουμε κάποιες απαντήσεις:
1) Ανεξάρτητα με την θέση που έχουν για την πρωτοπορία και τα δυο ρεύματα πιστεύουν πως η απελευθέρωση δεν είναι έργο μιας φωτισμένης πρωτοπορίας, ανεξάρτητα αν και κατά πόσο υπήρχε, που πάντα υπάρχει. Και τα δυο θεωρούν πως η απελευθέρωση είναι έργο των μαζών, πως η απελευθέρωση είναι έργο της ίδιας της εργατικής τάξης, ως η πλειοψηφούσα τάξη της κοινωνίας.
Μέσα από αυτή την οπτική θεωρώ πως στην εποχή μας η απόλυτη διάκριση κοινωνικού- πολιτικού συνιστά ψευδοπρόβλημα δογματικού τύπου που το κάνουν συχνά τόσο οι κομμουνιστές όσο και οι αναρχικοί. Ανάμεσα στο κοινωνικό και το πολιτικό υπάρχει μια διαλεκτική σχέση που όπως κάθε διαλεκτική σχέση συνιστά μια ενότητα αντιθέτων. Που είτε μπορούν να οδηγήσουν στην αυτονόμηση του πολιτικού ή την δαιμονοποίηση του και τούμπαλιν από την πλευρά του κοινωνικού.
Θεωρώ πως κάθε πολιτικός αγώνας από την πλευρά του προλεταριάτου και της οργανωμένης μειοψηφίας- πρωτοπορίας είναι και κοινωνικός αγώνας και το ίδιο συμβαίνει και με την πολιτικοποίηση των κοινωνικών αγώνων.
Όταν δε, μιλάμε για την εργατική τάξη, δεν εννοούμε αυτό που ο Μαρξ ονομάζει εργατική τάξη κάθε αυτή, δηλαδή τα υποταγμένα εργατικά στρώματα. Εννοούμε την συνειδητοποιημένη εργατική τάξη, τις συνειδητοποιημένες λαϊκές μάζες ή το μαχόμενο προλεταριακό πλήθος. Μιλάμε για το μαχόμενο κοινωνικό υποκείμενο που συνειδητοποιείται από τη παραδειγματική δράση και την στάση μιας μαχόμενης και στρατευμένης μειοψηφίας.
Ό,τι και να ειπωθεί, η ιστορική κίνηση αναδείκνυε πάντα μια μαχόμενη διαλεκτική μεταξύ μαζών και οργανωμένης πρωτοπορίας. Είτε αναφερθούμε στο Σπάρτακο και τους εξεγερμένους δούλους του. Είτε στους μεσαιωνικούς αναβαπτιστές και τους εξεγερμένους χωρικούς. Είτε αναφερθούμε στους κομουνιστές και αναρχικούς της Α΄ διεθνούς και τους κομουνάριους. Είτε στους λαϊκιστές, τους μπολσεβίκους ή τους εσέρους και αναρχικούς της Ρωσίας. Είτε στους αναρχοσυνδικαλιστές και τους Πουμιστές της Ισπανίας.
Να ξυπνήσει μια ωραία πρωία το προλεταριάτο και οι μάζες από μόνες του αποκλείεται. Άντε να εξεγερθούν αυθόρμητα που είτε θα δημιουργήσουν πρωτόλειες μορφές δυαδικής εξουσίας που γρήγορα θα καούν, όπως όλα τα μερικά πράγματα ή είτε θα συναντηθούν με τις μαχόμενες πρωτοπορίες που θα μετατρέψουν την εξέγερση σε συνειδητή επαναστατική διαδικασία.
Τώρα το τι μορφή θα πάρει η οργάνωση αυτής τα συνειδητής, στρατευμένης επαναστατικής μειοψηφίας ή τι μορφή οργάνωσης θα πάρει η εξεγερμένη μάζα είναι ένα καθοριστικό σημείο, ανεξάρτητα με το πώς λέγεται αυτό.
Σε κάθε περίπτωση όμως τον πρωτεύοντα και καθοριστικό ρόλο πρέπει να το παίζει η μαχόμενη πλειοψηφία του πλήθους που εξεγείρεται και επαναστατεί. Και έτσι δημιουργικά μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτό που έγραφε ο Μπακούνιν: «στο κέντρο της επαναστατικής θύελλας να είμαστε οι αόρατοι ηγέτες της..η συλλογική δικτατορία..χωρίς τίτλους, εμβλήματα και θέσεις…, ισχυρότερη επειδή δεν θα έχει καμιά από τις εμφανίσεις της εξουσίας»…
Ακόμη και οι πιο συνωμοτικές διαδικασίες μπορούν να λειτουργήσουν με αυτές τις μεθόδους, αρκεί να υπάρχει κάτι που λείπει σήμερα. Και αυτό που λείπει σε μεγάλο βαθμό σήμερα είναι η υπαρξιακή στράτευση στο επαναστατικό σκοπό. Κάτι που υπήρχε στο μέγιστο βαθμό με το κομμουνιστικό και αναρχικό κίνημα του 20ού αιώνα και που σήμερα εν Ελλάδι μπορούμε να το συναντήσουμε σε ένα βαθμό μόνο στις αναρχικές ομάδες της ένοπλης αμφισβήτησης, ανεξάρτητα από το τι λένε και τι πράττουν.
Αυτό δεν σημαίνει από την άλλη πως η επαναστατική οργάνωση των καταπιεσμένων δεν θα έχει φόρμες και δομές: Δομές δικτυακές, αμεσοδημοκρατικές και αντιεραρχικές. Το μοντέλο της άλλης κοινωνίας που θα θέλουμε να οικοδομήσουμε θα πρέπει να διαρθρώνεται -με αντιφάσεις πάντα- στην μορφή-οργάνωσης. Ανεξάρτητα από πιο όνομα πάρει η μορφή οργάνωσης.
2) Και τα δυο ρεύματα έχουν κατανοήσει πως ο καπιταλισμός δεν διορθώνεται, άλλα μόνο ανατρέπεται, γκρεμίζεται και στην θέση του κτίζεται μια κοινωνία ισότητας, ελευθερίας και αδελφότητας. Αυτό μπορεί να μοιάζει λίγο με τα οράματα της Μεγάλης Γαλλικής επανάστασης αλλά έχει μια σημαντικότατη διαφορά.
Η Γαλλική αστική επανάσταση έβαζε το πρόταγμα για ένα δημοκρατικό έθνος-κράτος των συνειδητοποιημένων πολιτών, δηλαδή των συνειδητοποιημένων αστών. Για μια ελευθερία που τελειώνει εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου
Τα προτάγματα του μαρξιστικού κομμουνισμού και αναρχισμού μιλάνε για παγκόσμια ακρατική- αταξική κοινωνία των ελεύθερων ατομικοτήτων/προσωπικοτήτων που θα συγκροτούν ελεύθερες παραγωγικές συνεταιριστικές κοινότητες. Είτε μέσα από την οικοδόμηση ενός κράτους που θα απονεκρώνεται, όπως στην περίπτωση των κομμουνιστών, είτε μέσα από την οικοδόμηση κοινοτήτων, ομοσπονδιών, συνομοσπονδιών, ή μιας ακρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου, όπως στην περίπτωση των αναρχικών. Για την ελευθερία που αρχίζει, ζει και αναπνέει μέσα από την ελευθερία του άλλου…
Η σημαντικότερη διαφορά ανάμεσα στον αναρχισμό και τον κομουνισμό -θα το ξαναπούμε- βρίσκεται στο μεταβατικό στάδιο ανάμεσα στο καπιταλισμό και την απελευθερωμένη κοινωνία. Δηλαδή αν ανάμεσα στην διαλεκτική άρση του παλαιού και την οικοδόμηση του νέου θα υπάρχει μια μορφή κρατικής παρέμβασης. Μια κρατική παρέμβαση με την μορφή της οργανωμένης καταστολής. Μια οργανωμένη καταστολή όχι απέναντι στην πλειοψηφία που θα αυτοοργανώνεται θα διδάσκει και θα διδάσκεται, αλλά απέναντι στις κοινωνικές και πολιτικές μειοψηφίες που θα εκφράζουν το παλαιό καθεστώς ή τους εξωτερικούς κίνδυνους.
Και σε αυτό το σημείο και τα δυο ρεύματα είτε μιλάνε για κράτος σε απονέκρωση, είτε για αναρχικές κομμούνες ή κοινότητες θεωρούν πως πρέπει η νέα κοινωνία που βγαίνει μέσα από τα σπλάχνα της παλαιάς να προστατευτεί με όλα τα μέσα.
Το ζήτημα δεν είναι αν ονομαστεί αυτή η μεταβατική επαναστατική φάση κράτος που απονεκρώνεται ή κομμούνα αλλά αν αυτή η μεταβατική φάση γενικευτεί στο χώρο και στο χρόνο, ή αν όντως η εργαζόμενη πλειοψηφία έχει συνείδηση των ιστορικών στιγμών και προχωρεί η γενίκευση της κοινωνικής αυτοδιαχείρισης. Και σε αυτό το σημείο θα ήθελα πάλι την προσοχή σας.
Συνειδητά μιλάω για κοινωνική αυτοδιαχείριση και όχι απλώς για εργατική. Έχω την άποψη πως όσο ο εργάτης παραμένει εργάτης, σε κάποιο κεφάλαιο θα πουλά την εργασία του, είτε ιδιωτικό, είτε κρατικό, είτε αυτοδιαχειριζόμενο. Η άρση του κεφαλαίου συνεπάγεται και την διαλεκτική άρση της εργατικής φιγούρας προς όφελος του ελεύθερου συνεταιρισμένου παραγωγού. Για αυτό επαναλαμβάνω πως έχω τους προβληματισμούς μου για το ζήτημα της εργατικής αυτοδιαχείρισης στο σήμερα, δίχως να εναντιώνομαι και να σιχτιρίσω τις απόπειρες.
Σε αυτό το σημείο της παρουσίασης θα μιλήσω για τα κοινά αγαθά ως πεδίο συνάντησης των δυο ρευμάτων.
Θα αρχίσω με μια προσωπική πολιτική αναφορά. Στις αρχές του 2000 οι δημόσιοι χώροι στα Γιάννενα έγιναν ο στόχος της πολιτικής του ξεπουλήματος του τότε δημάρχου Γκόντα. Γρήγορα δημιουργήθηκε μια αμεσοδημοκρατική συλλογικότητα από τον χώρο της αριστεράς(ΣΥΝ, οικολόγοι και ΜΕΡΑ-ΑΝΤΑΡΣΥΑ), για λίγο διάστημα ήταν μέσα και το ΚΚΕ δια τις δημοτικής του κίνησης, καθώς και από το χώρο της αναρχίας και αντιεξουσίας.
Όσο χόντραινε το παιχνίδι της ιδιωτικοποίησης με κορύφωση την ιστορία του ξεπουλήματος του Ξενία και τελικά του γκρεμίσματος του το 2005, τόσο μαζικοποιούνταν και ριζοσπαστικοποιούνταν η κίνηση πολιτών με αποκορύφωση την μάχη του ξενία, το κτύπημα των ματ, τις συλλήψεις, τους τραμπουκισμούς και τους δικαστικούς αγώνες.
Για 5 χρόνια με βάση τον αγώνα της υπεράσπισης των δημόσιων χώρων βρέθηκαν και αγωνιστήκαν μαζί οικολόγοι, αριστεροί, μαρξιστές και αναρχικοί. Η συνολικοποίηση της επίθεσης, η κατασταλτική αντιμετώπιση των φαινόμενων, οι πολιτικές λογικές του κάθε χώρου και οι προτεραιότητες τους οδήγησαν στην διάλυση της επιτροπής αγώνα πολιτών. Με τις ευθύνες να επιμερίζονται παντού.
Κατά εμένα όμως το σημαντικότερο είναι η αποτυχία -παρά τον ηρωισμό του κινήματος- να αποτρέψει την ιδιωτικοποίηση του δημοσίου και ελεύθερου χώρου, που αποτελεί ένα σημαντικό τμήμα αυτού που ονομάζεται κοινά αγαθά. Ένα γεγονός που ανάγκασε τις συνιστώσες να ακολουθήσουν τις προσωπικές τους στρατηγικές σε βάρος της στρατηγικής της μαχόμενης κοινότητας που για περίπου 5 χρόνια είχε οικοδομηθεί. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει σήμερα με το κίνημα που ξεπήδησε στην σύγκρουση με το μνημόνιο και δεν κατάφερε να αποτρέψει την δικτατορία του.
Και όμως αν -κάτι που δεν συνέβη πότε- αν λέμε, κατάφερνε αυτό το κίνημα των δημοσίων χώρους στα Γιάννενα να μιλήσει μέσα από την οπτική της καθολικότητας της υπεράσπισης των δημόσιων αγαθών, των κοινών αγαθών, μέσα από την καθολική οπτική της επανοικειοποίησης τους, δηλαδή αν κατάφερνε να συνολικοποιήσει το κίνημα του σπασίματος της περίφραξης του ιδιωτικού επάνω στο δημόσιο, ίσως και να μπορούσε να νικήσει. Οικοδομώντας μια μαχόμενη κοινότητα που θα μπορούσε στην εξέγερση του 2008 να παίξει ένα προωθητικό ρόλο. Ή θα έπαιζε ένα πιο δημιουργικό ρόλο στο να αποτρέψει την ιδιωτικοποίηση της ΔΩΔΩΝΗΣ. Θέτοντας τις προϋποθέσεις να αντιμετωπιστεί η ΔΩΔΩΝΗ όχι απλώς ως κρατικοσυνεταιριστική επιχείρηση σε αντιπαράθεση με την ιδιωτικοποίηση αλλά ως συλλογική ιδιοκτησία εργαζομένων και κτηνοτρόφων.
Δεν συνέβη και αν θέλετε και την προσωπική μου άποψη δεν μπορούσε να συμβεί. Τα μαχόμενα υποκείμενα δεν ήταν και δεν είναι έτοιμα για μια τέτοια διαλεκτική μεταμόρφωση. Το παράδοξο της υπόθεσης είναι πως όσο ωριμάζουν οι αντικειμενικές συνθήκες για κάτι τέτοιο, γεννοβολώντας ένα νέο κόσμο μέσα στα σπλάχνα του παλαιού, τόσο ανώριμες είναι οι υποκειμενικές συνθήκες, δηλαδή τα μαχόμενα υποκείμενα.
Τι είναι όμως η έννοια των κοινό αγαθό ή σκέτα κοινό; Ετυμολογικά κοινό αγαθό, και κοινοκτημοσύνη, δηλαδή κομμουνισμός, είναι το ίδιο πράγμα. Είναι η κοινωνία που κυριαρχεί από την μια η συλλογική ιδιοκτησία των ελεύθερων συνεταιρισμένων παραγωγών και από την άλλη η δημόσια κτήση και όχι ιδιοκτησία του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου(νερό, χώροι, τόποι, , λιβάδια, βουνά, παραλίες, Ήλιος, πολιτιστική και ιστορική κληρονομία).
Δημόσια, ομότιμη κτήση είναι και τα άυλα προϊόντα της ανθρώπινης επινοητικότητας, τα αποτελέσματα της κοινωνικής παραγωγής. Ο ελεύθερος χρόνος , η συμμετοχή στα κοινά δρώμενα και στην πολιτεία, η τέχνη και η καλλιτεχνία, οι γνώσεις, οι κώδικες επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης, τα πνευματικά προϊόντα του ιντερνέτ, τα φάρμακα.
Οτιδήποτε είναι ή μπορεί να υπάρξει σε αφθονία ή σε σχετική αφθονία συνειδητής λιτότητας στο βαθμό που όχι μόνο δεν είναι αναγκαία η συσσώρευση του, αλλά είναι αναγκαία μετατροπή του σε δώρο, σε ένα δώρο που ελεύθερα ο καθένας μας ατομικά και συλλογικά, μα το κυριότερο συνειδητά, το χρησιμοποιεί ή το μοιράζεται ή το βιώνει ή επικοινωνεί με αυτό για να ικανοποιήσει τις ανάγκες και τις επιθυμίες του.
Ναι μόλις περιγράψαμε τι είναι κομμουνισμός ή κοινοκτημοσύνη και που ως συλλογική ιδιοκτησία και ως δημόσια κτήση ή μοίρασμα δεν είχε καμιά σχέση με τα καθεστώτα του ανύπαρκτα «υπαρκτού σοσιαλισμού». Που ήταν καθεστώτα κρατικής ιδιοκτησίας, κρατικοκεφαλαιοκρατικής εκμετάλλευσης ανθρώπου- φύσης και επιστήμης και ιδιωτικού κομμουνισμού των κρατικογραφειοκρατών.
Ό,τι περιγράψαμε ως κοινό αγαθό, που ετυμολογικά ταυτίζεται με την κοινοκτημοσύνη γεννιέται μέσα από τις αντιφάσεις, τις αντιθέσεις και την κοινωνική παραγωγή μέσα στα σπλάχνα του υπάρχοντος συστήματος ή υπάρχει ελεύθερο στην φύση. Είναι ένας αντικειμενικός κομμουνισμός που γεννιέται μέσα τα διάκενα του συστήματος και διαρκώς δέχεται την επίθεση από αυτό που επιχειρεί με ποικίλους τρόπους να το περιφράξει, να το αλλοτριώσει και να το μετατρέψει σε εμπόρευμα.
Άλλωστε η κυριαρχία του κεφαλαίου ξεκίνησε από την περίφραξη των δημόσιων γαιών το 15 αιώνα που μετέτρεψαν τους κτηνοτρόφους- παραγωγούς της Αγγλίας σε μισθωτούς σκλάβους. Το έργο το έχουμε ξαναδεί και διαρκώς θα το βλέπουμε μέχρι την στιγμή που θα ανατρέψουμε το σύστημα.
Νομίζω, έχω την υποψία, πως η υπεράσπιση αλλά και η ενδυνάμωση αυτών των αντικειμενικών κομμουνιστικών τάσεων, είναι το πεδίο που ο μαρξικός κομμουνισμός και ο αναρχισμός μπορούν να συναντηθούν και να οικοδομήσουν μαχόμενες αγωνιστικές κοινότητες που δεν θα οδηγούν τα επιμέρους αυτοδιαχειριστικά εγχειρήματα σε απομόνωση, εκφυλισμό ή και ενσωμάτωση, όπως συνέβη λόγου χάρη στην Ιταλία. Αλλά θα διαμορφώνουν και θα ενδυναμώνουν ένα νέο πολιτισμό και μαχόμενο τοπίο που σε κάποια στιγμή θα διεκδικήσει επαναστατικά την συνολική εξουσία από το κεφάλαιο.
Μου είναι λίγο αδιάφορο αν αυτό το μαχόμενο υποκείμενο ονομάζεται πλήθος, κομμουνιστική ή αναρχική κοινότητα ή κάτι άλλο. Είναι σίγουρο πως θα πρόκειται για το πολιτικο-κοινωνικο χώρο της συνάντησης, της δράσης και πράξης συνειδητοποιημένων υποκειμένων που θα υπερβαίνουν τις κοινωνικές διαιρέσεις και διακρίσεις, όχι όμως και τους ταξικούς προσδιορισμούς.
Σε αυτή τη φάση του καπιταλισμού μου είναι δύσκολο να φανταστώ να στρατεύεται στο αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση κάποιος που είναι πλούσιος, εύπορος ή κάποιος που εκμεταλλεύεται εργατική δύναμη. Θα πρέπει πρώτα σαν νεοφώτιστος, σαν βαφτισμένος να γίνει φτωχός… προσοχή μιλάμε για φτωχούς και όχι για επαίτες και λιμοκτονούντες…, το να έχεις ένα σπίτι, ένα αυτοκίνητο, η χρήματα για να επιβιώσεις δεν σε κάνει και πλούσιο… Φτωχός δεν είναι μόνο αυτός που δεν έχει τα αποθέματα για να επιβιώσει ή να επιβιώσει αξιοπρεπώς. Είναι κυρίως αυτός που έχει χάσει το συνολικό ή μερικό έλεγχο των όρων της ζωής του, των υλικών, κοινωνικών και συναισθηματικών όρων της ζωής του.
Για να λειτουργήσει δημιουργικά και παραγωγικά αυτή η κομμουνιστική ολότητα πρέπει να αποκτήσει οικουμενικό- παγκόσμιο χαρακτήρα. Που όπως λέει και ένας Έλληνας στοχαστής ο Δημήτρης Κωστάκης στο βιβλίο του «3και 1 κείμενα» από την κολεκτίβα εκδόσεων «οι εκδόσεις των συναδέλφων» η οικουμενικότητα ως η πραγματική κίνηση που καταργεί την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων έρχεται σε αντίθεση με την παγκοσμιοποίηση που δεν είναι τίποτε άλλο παρά η απόλυτη, η ολοκληρωτική εξουσία του κεφαλαίου σε ολόκληρο το πλανήτη που οδηγεί στην ολοκληρωτική εκμετάλλευση της κοινωνικής, πολιτιστικής και φυσικής ολότητας από αυτό. Ναι διαμέσου της έννοιας της οικουμενικότητας ξεπερνιέται διαλεκτικά η αντίθεση εθνικού, τοπικού, περιφερειακού και παγκόσμιου.
Μόνο έτσι σε καθολικό βαθμό θα απελευθερωθούν οι δημιουργικές και παραγωγικές δυνάμεις που σήμερα υπάρχουν σαν δυνατότητες ή ελλείψεις, όπως διαβάσαμε τελευταία και για το θέμα της τρισδιάστατης εκτύπωσης. Παραγωγικές και δημιουργικές δυνάμεις που μπορούν πλέον να συνυπάρχουν ειρηνικά και ισότητα με την βιοποικιλότητα και την φύση. Ο δρόμος μακρύς ακόμη και νομίζω πως παρόλο που έχουμε μια ιστορία 2 αιώνων σαν επαναστατικό κίνημα έχουμε να διανύσουμε μακρύ και δύσβατο δρόμο ακόμη…
Σε ένα πρακτικό επίπεδο οι δυνάμεις του επαναστατικού μαρξισμού και της επαναστατικής αναρχίας με βάση την παραπάνω λογική θα μπορούσαν να συναντηθούν:
1) Στο πεδίο της κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας. Με την προϋπόθεση και την προοπτικής της συνολικής σύγκρουσης και όχι εναλλακτικής διαχείρισης. Ο στόχος αυτού του ρεύματος, τάσης, κινήματος είναι να συνολικοποιήσει και να ενοποιήσει τις οάσεις αυτοδιαχείρισης σε ένα επαναστατικό κίνημα συνολικής ανατροπής. Διαφορετικά όσο αποτυχία είχε ο σοσιαλισμός σε μόνο μια χώρα, ακόμη μεγαλύτερη θα έχει η αυτοδιαχείριση σε ένα εργοστάσιο ή σε ένα κοινωνικό κέντρο.
2) Οι εργατικοί αγώνες και η ύπαρξη ενός νέου εργατικού κινήματος που δεν θα παζαρεύει την εργατική δύναμη, άλλωστε κάτι τέτοιο μάλλον είναι αδύνατο στο σημερινό καπιταλισμό.. Ένα εργατικό κίνημα με βάση τις γενικές συνελεύσεις με τα διοικητικά συμβούλια να παίζουν τυπικό ρόλο ή να μην υπάρχουν. Ένα εργατικό κίνημα που θα διεκδικεί το πλούτο ολάκαιρο και την εξουσία για να μπορέσει να εξασφαλίσει και το ελάχιστο. Ένα εργατικό κίνημα που θα αποφασίσει το ίδιο αν πρέπει να υπερασπίζεται την εργασία ή ένα εγγυημένο εισόδημα. Αν πρέπει να έχει ρόλο στην παραγωγική διαδικασία, αν η εργασία που πραγματοποιεί είναι κοινωνικά και φυσικά ωφέλιμη. Δηλαδή να πάρει θέση για τον κοινωνικο, εργατικό έλεγχο και εξουσία.
3) Στο αντιφασιστικό-αντικατασταλτικό-αντιρατσιστικό κίνημα που δεν θα μιλά στο όνομα της αστικής δημοκρατίας μα στο όνομα της αντικαπιταλιστικής επαναστατικής ανατροπής
Σε αυτή την παρουσίαση που είχα την τιμή να κάνω μετά την πρόσκληση σας δεν παρουσίασα μια έτοιμη συνολική πρόταση μιας επαναθεμελίωσης του επαναστατικού προτάγματος. Αυτό που επιχείρησα να κάνω είναι να προβληματίσω, να προβληματιστώ και να συνεισφέρω σε μια κουβέντα που αν δεν έχει ανοίξει, θα πρέπει να ανοίξει.
Το αν τα κατάφερα θα το κρίνεται εσείς…
Το κείμενο είναι η βάση της ομιλίας του Δημήτρη Αργυρού στην εκδήλωση που έγινε στις 9/3/13, στη Λάρισα, στο Steki Paratid@s, με θέμα “Είναι δυνατή και αναγκαία η συνάντηση αναρχισμού- μαρξισμού;”
Δημοσιεύθηκε στην Εργατική Εφημερίδα Δράση
|
