Χίτλερ, Στάλιν και αντικομμουνισμός: Τα εγκλήματα του καπιταλισμού.

 

του Πάνου Γκαργκάνα 

 

Κυριάρχησε στα πρωτοσέλιδα της περασμένης βδομάδας η συζήτηση από αφορμή το “συνέδριο” της κυβέρνησης της Εσθονίας (που κατέχει την Προεδρία της ΕΕ) περί “θυμάτων του Ναζισμού και του Σταλινισμού”. Αλλά, όπως, έλεγε ο Μαρξ, η πρώτη φορά τραγωδία, η δεύτερη φάρσα. Η ιδεολογική εξόρμηση των απολογητών του καπιταλισμού στη δεκαετία του 1990 μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ ήταν μια σκληρή μάχη για την Αριστερά παγκόσμια. Η απόπειρα της ΝΔ να κάνει το ίδιο με αφορμή την άρνηση του Κοντονή να συμμετέχει στην Εσθονία ήταν μια γελοιότητα.

 

Παρ' όλα αυτά, επειδή αυτές οι γελοιότητες της ΝΔ και των παρατρεχάμενών της σηματοδοτούν το πόσο πολύ ανησυχούν όλοι αυτοί ότι οι αναζητήσεις του κόσμου εξακολουθούν να είναι προς τα αριστερά, αξίζει τον κόπο να επανέλθουμε στα βασικά αυτής της συζήτησης.

 

Η απόπειρα εξίσωσης του Στάλιν με τον Χίτλερ αγνοεί όλη την πραγματική εξέλιξη της ιστορίας και στηρίζεται στο χρεοκοπημένο ιδεολόγημα του Φράνσις Φουκουγιάμα ότι ο καπιταλισμός αντιπροσωπεύει το “τέλος της ιστορίας”. Είναι το σύστημα που ταιριάζει στην “ανθρώπινη φύση” και γι' αυτό συμβαδίζει με τη δημοκρατία, ενώ κάθε απόκλιση απ' αυτό οδηγεί στα εγκλήματα των “ολοκληρωτικών καθεστώτων”.

 

Η πρώτη λαθροχειρία που διαπράττει αυτό το αφήγημα είναι η συγκάλυψη των ευθυνών του καπιταλισμού για την εμφάνιση των φασιστικών καθεστώτων. Η άνοδος του φασισμού πρώτα στην Ιταλία και στη συνέχεια στη Γερμανία ήρθε μέσα από τη δυναμική της αντεπανάστασης καθώς οι άρχουσες τάξεις αγκάλιασαν τον Μουσολίνι και τον Χίτλερ σαν απάντηση στις εργατικές εξεγέρσεις της “Κόκκινης Διετίας” και του “Γερμανικού Οχτώβρη”. Είναι ιστορικά προκλητικό να κάνουν μαθήματα δημοκρατίας στην Αριστερά οι πολιτικοί απόγονοι των δολοφόνων της Ρόζας Λούξεμπουργκ, οι κληρονόμοι των εφευρετών των “freikorps”. 

 

Δεν είναι ο καπιταλισμός που ξανάφερε τη δημοκρατία στην Ιταλία ή στη Γαλλία, αλλά οι αγώνες του εργατικού κινήματος, της Αντίστασης και της Αριστεράς. Στην Ισπανία και στην Πορτογαλία, ο “ελεύθερος κόσμος” διατήρησε τους φασίστες στην εξουσία μέχρι τις νέες εργατικές εξεγέρσεις της δεκαετίας του 1970!

 

Εξίσου ανιστόρητη είναι η απόπειρα να χρεωθεί ο σταλινισμός στις εργατικές επαναστάσεις. Οι πιέσεις της καπιταλιστικής περικύκλωσης της απομονωμένης ΕΣΣΔ έθρεψαν τις πρακτικές της σταλινικής γραφειοκρατίας που αντέγραψε τις μεθόδους του καπιταλισμού για ταχύρρυθμη συσσώρευση ώστε “να φτάσει και να ξεπεράσει” τους ανταγωνιστές της, όπως διακήρυξε ο ίδιος ο Στάλιν. Δεν υπάρχει έγκλημα του Στάλιν που να μην έχει το προηγούμενό του στην ιστορία της ανάπτυξης του καπιταλισμού στη Βρετανία, στις ΗΠΑ, στην “ελεύθερη Δύση”.

 

Η εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης στα σταχανοβίτικα εργοστάσια δεν ήταν διαφορετική από τα κάτεργα της “βιομηχανικής επανάστασης” στη Βρετανία. Το ξερίζωμα των αγροτών και οι νεκροί από την πείνα στην Ουκρανία ήταν μια τραγική ιστορική επανάληψη των νεκρών από τον λιμό στην Ιρλανδία κάτω από τη Βρετανική κυριαρχία. Η συλλογική εκτόπιση πληθυσμών, όπως των Τσετσένων, ωχριά μπροστά σε όσα έκανε ο αμερικάνικος καπιταλισμός στους Ινδιάνους στην πορεία του “προς τη Δύση”. 

 

Ο Στάλιν έκανε μέσα σε λίγα χρόνια αυτά που οι αναπτυγμένοι καπιταλισμοί είχαν κάνει μέσα σε δυο αιώνες. Η σωστή παρομοίωση δεν θα ήταν με τον Χίτλερ αλλά με τη Βασίλισσα Βικτόρια που έκανε τον βρετανικό καπιταλισμό υπερδύναμη τον 19ο αιώνα πατώντας πάνω στα πτώματα των φτωχών, των Ιρλανδών, των Ινδών: ποιος νεοφιλελεύθερος, όμως, θα δεχόταν αυτή τη σύγκριση;

 

Ακόμη και το Σύμφωνο Μολότωφ-Ρίμπεντροπ ήταν μια αντιγραφή των συμβιβασμών με το ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας που είχαν επιχειρήσει οι Αγγλογάλλοι στο Μόναχο.

 

Όλα αυτά είναι απαραίτητο να τα θυμίζουμε απέναντι στους ντενεκεδένιους Φουκουγιάμα της Δεξιάς που λυσσάνε επειδή ο κόσμος δεν παραιτείται από τις αναζητήσεις του προς τα αριστερά. Ο ιστορικός Βασίλης Κρεμμυδάς είχε δώσει μια ξεκάθαρη απάντηση γράφοντας ότι «η Αριστερά και οι μαρξιστές επιστήμονες αποκάλυψαν και καταδίκασαν τα εγκλήματα του σταλινισμού και απέδειξαν ότι τα καθεστώτα της ‘άλλης πλευράς’ πολύ σύντομα απομακρύνθηκαν πλήρως και από τον μαρξισμό και από τον επαναστατικό κομμουνισμό για να μεταμορφωθούν σε ένα είδος γραφειοκρατικού κρατικού καπιταλισμού» (το θυμίζει ο Δημήτρης Ψαρράς στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 22/8). 

 

Ταυτόχρονα, είναι χρήσιμο να συνεχίζουμε τη συζήτηση μέσα στους κόλπους της Αριστεράς για τις στρατηγικές επιλογές της που δεν έχουν τίποτε να νοσταλγήσουν από τον σταλινισμό.

 

Ένα προφανές λάθος είναι ο απολογητισμός π.χ. για το Σύμφωνο Μολότωφ-Ρίμπεντροπ, ότι τάχα κέρδισε χρόνο για την προετοιμασία του πολέμου κατά του Άξονα. Αυτή η προσέγγιση κλείνει τα μάτια στις αρνητικές επιπτώσεις που είχε το Σύμφωνο εκείνο πάνω στο εργατικό κίνημα και την Αριστερά της εποχής. Ήταν ένα τρομερό σοκ. Το Γαλλικό ΚΚ, παραδείγματος χάρη, πέρασε μια τεράστια κρίση. Από βασική συνιστώσα του Λαϊκού Μετώπου που είχε κερδίσει τις εκλογές του 1936, τέθηκε εκτός νόμου μετά το Σύμφωνο από την κυβέρνηση Νταλαντιέ που το ίδιο είχε ψηφίσει! Σοκ αντιμετώπισε και το ΚΚ στις ΗΠΑ, το οποίο είχε ηγετικό ρόλο και ανοδική πορεία μέσα στο κίνημα των εργατικών καταλήψεων και απεργιών του 1934-38, πορεία που ανακόπηκε μετά το Σύμφωνο. Για τους αντιφασίστες από όλες τις χώρες που πήραν μέρος στον Ισπανικό εμφύλιο όλα αυτά ήταν μια μεγάλη τραγωδία. Αυτά δεν είναι “λεπτομέρειες”. Είναι βασική επιλογή αν θεωρείς ως κύρια δύναμη της πάλης ενάντια στον φασισμό το διεθνές εργατικό κίνημα ή τις σκοπιμότητες της σταλινικής διπλωματίας που αντέγραφε τις μανούβρες των Μεγάλων Δυνάμεων.

 

Η κριτική στον σταλινισμό είναι δύναμη για την ανάπτυξη της Αριστεράς που έχουμε ανάγκη σήμερα απέναντι στη νέα, σύγχρονη κρίση του καπιταλισμού, τη μεγαλύτερη από τη δεκαετία του 1930. Κριτική στον σταλινισμό δεν σημαίνει ανοίγματα στις ρεφορμιστικές αυταπάτες για “σοσιαλισμό της αγοράς” ή για «εξασφάλιση της δημοκρατίας» μέσα από τη “συνέχεια του κράτους” και των θεσμών του. Σημαίνει επιστροφή στις ρίζες της επαναστατικής παράδοσης του Λένιν και του Τρότσκι. Το ρεύμα του “ευρωκομμουνισμού” που πήρε αποστάσεις από τη μετασταλινική ΕΣΣΔ αναζήτησε τις λύσεις προς τα δεξιά και έγινε η μήτρα για τους συμβιβασμούς που ζούμε σήμερα με κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ.

 

Ο καπιταλισμός σε κρίση εγκυμονεί νέους επίδοξους μιμητές του Χίτλερ. Αυτό είναι εξόφθαλμο αυτές τις μέρες με τις απόπειρες των αμερικανών νεοναζί να επωφεληθούν από τον αέρα που τους δίνει ο Τραμπ. Αντίθετα, η άνοδος της Αριστεράς δεν εγκυμονεί κινδύνους για επανάληψη του σταλινικού φαινόμενου: όσο πιο νικηφόρες θα είναι οι εργατικές επαναστάσεις της σημερινής εποχής τόσο πιο μειωμένος θα είναι ο κίνδυνος να υποκύψουν στους εκβιασμούς της επιθανάτιας αγωνίας του καπιταλισμού.

 

 

Δημοσιεύτηκε στην Εργατική Αλληλεγγύη, 30.08.17