Πώς παλεύουμε τον σεξισμό;

της Λένας Bερδέ

 

Ο αγώνας ενάντια στη σεξιστική καταπίεση και τις διακρίσεις φουντώνει τα τελευταία χρόνια σε όλο τον κόσμο. Δίπλα στις μάχες του εργατικού κινήματος, τις αντιρατσιστικές και αντιφασιστικές κινητοποιήσεις, παντού συναντάμε συλλαλητήρια και διαδηλώσεις ενάντια στην έμφυλη βία, τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις και τους βιασμούς, για ελεύθερες και νόμιμες εκτρώσεις, για ίσα δικαιώματα αντρών, γυναικών και ΛΟΑΤΚΙ+ ανθρώπων τόσο στην εργασία όσο και σε κάθε πλευρά της ζωής.

 

 Η υπεράσπιση του νόμου για την ταυτότητα φύλου, κόντρα στις επιθέσεις που δέχτηκε από τα ΜΜΕ, τα αστικά κόμματα και την Εκκλησία, είναι η πιο πρόσφατη μάχη που έδωσε το κίνημα εδώ στην Ελλάδα ενάντια στο σεξισμό και την καταπίεση. Μέσα σε αυτές τις μάχες ανοίγει ξανά πλατιά η πολιτική συζήτηση για τις αιτίες της σεξιστικής καταπίεσης αλλά και για τις λύσεις. 

 

Ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα που προωθεί το σεξισμό. Οι επιθέσεις στις γυναίκες στην εργασία, τα σεξιστικά πρότυπα, η εμπορευματοποίηση του γυναικείου σώματος, η απαγόρευση των εκτρώσεων σε πολλές χώρες, η καταστολή των διαφορετικών σεξουαλικών προσανατολισμών, η δικαιολόγηση της βίας κατά των γυναικών από το κράτος και τα δικαστήρια, είναι κοινή εμπειρία.

 

Η διπλή καταπίεση των γυναικών είναι πραγματικότητα. Οι γυναίκες καταπιέζονται σαν εργάτριες: μικρότερα μεροκάματα, μεγαλύτερη ανεργία, παρτ-τάιμ δουλειές, χειρότερες συνθήκες, απόλυση στην εγκυμοσύνη κλπ. Ταυτόχρονα, βρίσκονται αντιμέτωπες με όλες τις ιδέες ότι είναι κατώτερες, ότι είναι για το σπίτι κλπ. Ο φορέας της καταπίεσής τους, όμως, δεν είναι διπλός αλλά ένας, κι αυτός είναι το σύστημα.

 

Η εξήγηση βρίσκεται στην εκμετάλλευση της εργατικής τάξης. Η ανάγκη των αφεντικών για “ελεύθερους” εργάτες που δεν έχουν τίποτε άλλο να πουλήσουν παρά μόνο την εργατική τους δύναμη απαιτεί ένα θεσμό που να εξασφαλίζει την αναπαραγωγή των εργατών. Αυτός είναι η εργατική οικογένεια. Μέσα εκεί συντηρείται -τρέφεται, ξεκουράζεται, διασκεδάζει για να είναι έτοιμη την επόμενη μέρα για τη δουλειά- η τρέχουσα γενιά εργατών.  Μέσα εκεί γεννιέται και μεγαλώνει η επόμενη γενιά εργατών, μέσα εκεί αναπαύεται και βρίσκει καταφύγιο η προηγούμενη. Και βέβαια μέσα εκεί “πειθαρχούνται” όλοι από τη στιγμή της γέννησής τους μέχρι το θάνατό τους μαθαίνοντας το ρόλο και τη θέση τους. Το βάρος για όλη αυτή τη διαδικασία πέφτει πάνω στους γονείς και κύρια στις γυναίκες με τεράστιο κέρδος για τους καπιταλιστές, που δεν είναι υποχρεωμένοι να ξοδέψουν τίποτα.

 

Έτσι χτίζεται, από τα πάνω, το ιδεολόγημα για το ρόλο των γυναικών και δικαιολογούνται όλες οι διακρίσεις και οι επιθέσεις σε βάρος τους. Έτσι καλλιεργούνται οι σεξιστικές ιδέες περί γυναικείας κατωτερότητας σαν κομμάτι μίας αναμφισβήτητης σχεδόν φυσικής εξέλιξης της ανθρωπότητας. Και βέβαια η καταπίεση και ο σεξισμός έχουν αντίκτυπο παντού, σε όλες τις σχέσεις με αποτέλεσμα τους βιασμούς, τις παρενοχλήσεις κλπ. 

 

Για τον ίδιο λόγο τα αφεντικά ανατριχιάζουν με κάθε τι που αμφισβητεί το μοντέλο της πυρηνικής οικογένειας, όπως οι σεξουαλικοί προσανατολισμοί που “αποκλίνουν” από αυτή (ομοφυλοφιλία, αμφιφυλοφιλία), και αρνούνται λυσσασμένα κάθε αλλαγή, όπως φάνηκε και με το νόμο για την ταυτότητα φύλου. Ο σεξισμός και η καταπίεση δεν βολεύουν “όλους τους άντρες”. Το αντίθετο συμβαίνει, βολεύουν τα αφεντικά και χτυπάνε τους εργάτες. Ο σεξισμός είναι επίθεση προς όλη την εργατική τάξη: βοηθά τη διάσπασή της, εξασφαλίζει και ενισχύει την εκμετάλλευσή της.

 

Η καταπίεση των γυναικών δεν υπήρχε πάντα. Ο Ένγκελς στο βιβλίο του “Η καταγωγή της Οικογένειας, της Ατομικής Ιδιοκτησίας και του Κράτους” δείχνει ότι στις πρωτόγονες αταξικές κοινωνίες δεν υπήρχε ανισότητα των φύλων. Η οικογένεια ήταν πολυγαμική με ομαδικούς γάμους ανάμεσα σε δυο γένη, η καταγωγή των παιδιών καθοριζόταν από τη μητέρα, η ανατροφή των παιδιών και η προστασία των γερόντων ήταν ομαδική, συλλογική υπόθεση μέσα στα πλαίσια της διευρυμένης οικογένειας και της κοινωνίας.

 

Η καταπίεση της γυναίκας γεννιέται με τη γέννηση της ταξικής κοινωνίας και τη διαμόρφωση δύο τάξεων, της τάξης των παραγωγών και της τάξης αυτών που ελέγχουν τον πλούτο. Η ιδιοκτησία – που δεν υπήρχε πιο πριν – αλλάζει και την μορφή της οικογένειας που υπήρχε μέχρι τότε. Η οικογένεια και η αναπαραγωγή περνά πλέον στην ιδιωτική σφαίρα του κάθε ιδιοκτήτη. Η οικογένεια γίνεται μονογαμικός θεσμός για τη γυναίκα, γιατί ο άντρας πρέπει να γνωρίζει τους κληρονόμους του. Η γυναίκα ανήκει μόνο σε έναν άντρα και η σεξουαλικότητα καθορίζεται από το τι θεωρείται “φυσικό” σ’ αυτή την κοινωνία. Αυτή είναι η ρίζα της καταπίεσης, της ιστορικής ήττας του γυναικείου φύλου.

 

Η μορφή που πήρε η οικογένεια στις διάφορες ταξικές κοινωνίες δεν ήταν ποτέ ενιαία, άλλαζε για να καλύπτει κάθε φορά τις ανάγκες του συστήματος. Στην πραγματικότητα, στην αυγή του, ο καπιταλισμός έμοιαζε να μην έχει ανάγκη καν την εργατική οικογένεια. Για μια ολόκληρη περίοδο, άντρες και γυναίκες εργάτες και εργάτριες ζούσαν χωρίς δεσμούς μεταξύ τους και δούλευαν (όπως και πολλά παιδιά) στα εργοστάσια στις πιο σκληρές και απάνθρωπες συνθήκες. Όμως, το αποτέλεσμα ήταν η αναπαραγωγή της εργατικής τάξης όχι μόνο να γίνεται στο τυχαίο αλλά στην πραγματικότητα να απειλείται η συνέχισή της. Αυτό οι καπιταλιστές δεν μπορούσαν να μην το αντιμετωπίσουν.

 

Πάνω σε αυτή την ανάγκη τους, της εξασφάλισης της αναπαραγωγής της εργατικής τάξης, οι καπιταλιστές αναβίωσαν την οικογένεια και την μητρότητα σαν κάτι ιερό και όσιο, ως φυσικό προορισμό της γυναίκας, και μαζί όλη τη σεξιστική ιδεολογία. Ήταν επιλογή και προϊόν από τα πάνω για τις ανάγκες της καπιταλιστικής συσσώρευσης και όχι αποτέλεσμα του ότι οι άντρες της εργατικής τάξης ανακάλυψαν το κοινό τους συμφέρον με τους άντρες της κυρίαρχης τάξης. 

 

Και παραμένει επιλογή των καπιταλιστών σήμερα. Όσο έχουν ανάγκη την εργασία των γυναικών, άλλο τόσο έχουν ανάγκη τη συντήρηση της οικογένειας και της καταπίεσης. Γι' αυτό και παρά το γεγονός ότι η μαζική είσοδος των γυναικών στην παραγωγή έρχεται σε σύγκρουση με το ίδιο το ιδεολόγημά τους ότι ο προορισμός τους είναι το σπίτι, πάντα προσπαθούν να βρίσκουν τρόπους να το συντηρούν.

 

Αυτός είναι και ο λόγος που η σεξιστική καταπίεση δε θα υπάρχει πάντα. Είμαστε στην επέτειο των εκατό χρόνων της Ρώσικης Επανάστασης και είναι το παράδειγμα γιατί η πάλη ενάντια στο σεξισμό και την καταπίεση είναι αξεχώριστα από την ανατροπή του καπιταλισμού. Η επαναστατική εργατική κυβέρνηση παραχώρησε στις γυναίκες το δικαίωμα ψήφου, επέτρεψε το διαζύγιο, μετέτρεψε το γάμο σε εθελοντική σχέση, κατάργησε τη διάκριση ανάμεσα σε νόμιμα και “μη νόμιμα” παιδιά, έδωσε τα ίδια δικαιώματα στην απασχόληση ανάμεσα στις γυναίκες και τους άντρες, καθιέρωσε την ίση αμοιβή για γυναίκες και άντρες, καθιέρωσε την άδεια μητρότητας. Η μοιχεία, η αιμομιξία και η ομοφυλοφιλία έπαψαν να είναι ποινικά αδικήματα. Και ξεκίνησε μια ολόκληρη προσπάθεια από μέτρα για την συνολική απελευθέρωση των γυναικών, με “κοινωνικοποίηση” της δουλειάς που ήταν αναγκασμένες να κάνουν οι γυναίκες μέσα στην οικογένεια, με δημόσια πλυντήρια, δημόσια εστιατόρια, ανοιχτά σχολεία, δημόσια παιδεία για όλα τα παιδιά.

 

Η αλλαγή των υλικών συνθηκών άνοιγε το δρόμο για να αλλάξουν και οι ιδέες που δηλητηρίαζαν τα μυαλά και τις σχέσεις αντρών και γυναικών. Αν μέσα στις πιο καθυστερημένες συνθήκες της Ρωσίας του 1917, το κυρίαρχο μοντέλο του “άντρα-αφέντη” έσπασε, αυτό έγινε όχι χάρη σε μια “ξεχωριστή πάλη” ενάντια στην πατριαρχική οικογένεια και εξουσία, αλλά γιατί η εργατική τάξη, με τις γυναίκες μπροστά, ανέτρεψε το σύστημα της εκμετάλλευσης που γεννούσε την καταπίεση.

 

Μια ολόκληρη γενιά επαναστατών και επαναστατριών είχε από πολύ νωρίς επιμείνει σε αυτή την κατεύθυνση. Η Αλεξάνδρα Κολλοντάϊ ήδη από το 1908 στην ομιλία της στο Πανρωσικό Συνέδριο Γυναικών που έγινε στην Πετρούπολη, ξεκαθάριζε την υπόθεση ως εξής: “Το γυναικείο ζήτημα, λένε οι φεμινίστριες, είναι ζήτημα «δικαιωμάτων και δικαιοσύνης». Το γυναικείο ζήτημα, απαντάνε οι προλετάριες, είναι ζήτημα «για ένα κομμάτι ψωμί». Το ξύπνημα των γυναικών, η ανάπτυξη των ειδικών αναγκών και αιτημάτων τους, θα συμβεί μόνον όταν θα ενωθούν με τον στρατό του ανεξάρτητου εργαζόμενου πληθυσμού… Η απελευθέρωση της γυναίκας είναι εφικτή μόνο μαζί με τη λύση του γενικότερου κοινωνικού ζητήματος, την ριζική αλλαγή της σημερινής κοινωνικής κατάστασης”.

 

 

Ένα τέτοιο επαναστατικό κίνημα χρειαζόμαστε και μπορούμε να χτίσουμε σήμερα.

 

Δημοσιεύθηκε στην Εργατική Αλληλεγγύη 1297 (1/11/2017)