Γιάννης Ελαφρός

▸ Η βαθιά καπιταλιστική κρίση, το σύνδρομο του «Τιτανικού», το νέο κύμα αγώνων και εξεγέρσεων και η κομμουνιστική ελπίδα

«Οι αγορές ετοιμάζονται να υποδεχθούν το 2020 σε κλίμα γενικευμένης ευφορίας. Δεν θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά τα πράγματα, αφού είδαν την τελευταία δεκαετία τις παγκόσμιες μετοχές να προσθέτουν 25 τρισ. δολάρια στην αξία τους», έγραψε το πρακτορείο Reuters. Το 2019 ήταν άκρως προσοδοφόρα χρονιά για τους μεγιστάνες. Σύμφωνα με το Bloomberg, οι 500 πλουσιότεροι άνθρωποι του πλανήτη αύξησαν την περιουσία τους κατά 25% (+1,2 τρισ.), φτάνοντας τα 5,9 τρισ. δολάρια. Η κλεμμένη υπεραξία των δισεκατομμυρίων του πλανήτη παχαίνει τους λογαριασμούς των δισεκατομμυριούχων.

Κι όμως, όλο και περισσότερο οι σύγχρονοι κεφαλαιοκράτες μοιάζουν με εκείνους που έπιναν σαμπάνια στην πρώτη θέση του Τιτανικού. Κι όχι μόνο γιατί οι πάγοι λιώνουν λόγω της επιταχυνόμενης κλιματικής-περιβαλλοντικής κρίσης που προκαλεί ο αδηφάγος καπιταλισμός, αλλά γιατί όλες οι αντιθέσεις του συστήματος είναι στο κόκκινο. Παρά τα τρισεκατομμύρια που έριξαν (και ρίχνουν) οι κεντρικές τράπεζες, οι οικονομίες της Δύσης σέρνονται και η Κίνα δείχνει σημάδια κόπωσης. Κι ενώ το παγκόσμιο χρέος ισοδυναμούσε με το 174% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 2008, όταν ξέσπασε η διεθνής καπιταλιστική κρίση, το 2018 (σύμφωνα με το ΔΝΤ) έφτασε το 226% του παγκόσμιου ΑΕΠ (188 τρισ. δολάρια). Το Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Ινστιτούτο (IIF) υπολογίζει παραπάνω το παγκόσμιο χρέος –δημόσιο και ιδιωτικό– στα 255 τρισ. δολ. στα τέλη 2019. Όλο το σύστημα κάθεται πάνω σε μια τεράστια φούσκα…
Το τελευταίο διάστημα παρατηρείται «μια χιονοστιβάδα πρόσφατων βιβλίων και άρθρων σχετικά με την “κρίση του καπιταλισμού”, όπου προβλέπεται η κατάρρευση ή η κατάργησή του», σημείωνε στον Guardian ο Μπράνκο Μιλανόβιτς. Ο σερβο-αμερικανός οικονομολόγος, παλιότερα ηγετικό στέλεχος της Παγκόσμιας Τράπεζας, ισχυρίζεται πως «τα γεγονότα δείχνουν ότι ο καπιταλισμός δεν είναι καθόλου σε κρίση. Είναι ισχυρότερος από ποτέ, τόσο όσον αφορά τη γεωγραφική κάλυψη όσο και την επέκτασή του σε τομείς (όπως ο ελεύθερος χρόνος ή τα κοινωνικά μέσα), όπου δημιούργησε εντελώς νέες αγορές και εμπορεύματα που ποτέ ιστορικά δεν ήταν αντικείμενο συναλλαγής».

Ο Μιλανόβιτς φωτίζει πλευρές αυτού που το ΝΑΡ έχει ορίσει ως ολοκληρωτικό καπιταλισμό, για να καταλήξει σε ένα παράδοξο συμπέρασμα: «Η κρίση δεν είναι αφ’ εαυτού του καπιταλισμού αλλά προκαλείται από τις άνισες επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης και την επέκταση του καπιταλισμού σε περιοχές που παραδοσιακά δεν θεωρούνται κατάλληλες για εμπορευματοποίηση». Αλλά αυτός είναι ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός της εποχής μας, η αντιδραστική του ανάπτυξη προκαλεί την αγιάτρευτη κρίση του.

Εργατικά κινήματα και λαϊκές εξεγέρσεις με μαχητικότητα, διάρκεια και λογική σύγκρουσης

Την έκρηξη όλων των αντιθέσεων είδαμε το 2019: Το καθοριστικό χάσμα κεφαλαίου-εργασίας (στην Ελλάδα τα κέρδη των 500 μεγαλύτερων επιχειρήσεων αυξήθηκαν το 2018 κατά 12,4% στα 12 δις. ευρώ, ενώ ο μέσος μισθός μειώθηκε 2,5%) στον αμείλικτο ανταγωνισμό των αστικών δυνάμεων σε εθνικό και διεθνικό επίπεδο. Την πολεμική φρίκη δίχως τέλος (Συρία), την απογείωση των εξοπλισμών, στην τάση του κεφαλαίου να μην αφήσει τίποτα ασύλητο (από τη βαθύτερη σκέψη των ανθρώπων μέχρι τα ενεργειακά κοιτάσματα στα βάθη της θάλασσας). Την κρίση των αστικών θεσμών σε εθνικό και διεθνικό επίπεδο που (προς το παρόν) βρίσκει διέξοδο σε ακροδεξιά και εθνικιστικά τερατουργήματα: παραπομπή Τραμπ, «εγκεφαλικά νεκρό ΝΑΤΟ» (Μακρόν), ΕΕ που δοκιμάζεται με το Brexit, καθώς για πρώτη φορά καταργείται ο βασικός –μέχρι τώρα– «κανόνας»: να προστίθενται νέα μέλη.
Ακόμα και οι κοινωνικές κατακτήσεις της επιστήμης και της τεχνολογίας, οι δυνατότητες για μια καλύτερη ζωή, μετατρέπονται από το κεφάλαιο σε νέα δεινά: θανατηφόρες μηχανές πολέμου και καταστολής, συσκευές ελέγχου και επιτήρησης. Τα ρομπότ και η αυτοματοποίηση δεν νοούνται ως λιγότερη και ποιοτική δουλειά για όλους, αλλά ως ανεργία και φτώχεια. Σκοτεινοί καιροί, με τη βαρβαρότητα των πνιγμένων προσφύγων, των στρατοπέδων συγκέντρωσης και των φρακτών, της ακραίας καταστολής, του νεοφασισμού και του ρατσισμού.

Κι όμως, δεν είναι το κύμα της υπεραντιδραστικής απάντησης που σφραγίζει την αλλαγή του χρόνου. Από τη Χιλή μέχρι το Εκουαδόρ και από το Ιράκ μέχρι τη Γαλλία, είναι οι εξεγέρσεις και τα ριζοσπαστικά κινήματα που εισβάλλουν στο προσκήνιο. Συνολικά σε 18 χώρες αναπτύχθηκαν την τελευταία περίοδο κινήματα με ανατρεπτικά και συγκρουσιακά χαρακτηριστικά, σύμφωνα με μελέτη του εργαστηρίου Συγκρουσιακής Πολιτικής του Παντείου. Αναδεικνύονται ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά· καταρχήν, ξεσηκώνονται ενάντια στην προσπάθεια του κεφαλαίου να περάσει νέες αναδιαρθρώσεις για να ξεπεράσει την κρίση του. Αναδύονται μετά την πλημμυρίδα δεξιάς και ακροδεξιάς που ήρθε να τσακίσει το προηγούμενο κύμα αγώνων και σπάνε τη λογική του «μονόδρομου». Διαπνέονται από μαχητικότητα, διάρκεια, συγκρουσιακή λογική, υπερβαίνοντας τάσεις διαπραγμάτευσης και αποδοχής μικροϋποχωρήσεων. Απεναντίας, κλιμακώνουν τις διεκδικήσεις τους. Στέκονται απέναντι σε δεξιές-ακροδεξιές κυβερνήσεις, αλλά και στο «ακραίο κέντρο» του Μακρόν, καθώς και στην ήττα–ενσωμάτωση της ρεφορμιστικής Αριστεράς και του αποτυχημένου κυβερνητισμού —
ειδικά στη Λατινική Αμερική. Δεν αναζητούν κυβερνητικές αλλαγές αλλά πιο βαθιές τομές, γι’ αυτό και δεν αναδιπλώνονται στο γνωστό κοινοβουλευτικό παιχνίδι. Συναντιούνται μαχητικό εργατικό κίνημα, νέα βάρδια, νεολαία, νέες μορφές ευρύτερης λαϊκής δράσης (Κίτρινα Γιλέκα στη Γαλλία, ιθαγενικό και γυναικείο κίνημα στη Χιλή), στον βαθμό που ξεπερνούν τις μέχρι πρότινος μερικότητές τους.
Απέναντι σε αυτές τις νέες προκλήσεις απαιτείται μια Αριστερά που θα ενώσει τα κομμάτια του παζλ για να σχηματιστεί ο συνολικός αντίπαλος, ο καπιταλισμός, αλλά και η κομμουνιστική εναλλακτική. Να ενώσει κοινωνικά τη σύγχρονη εργατική τάξη και με πυλώνα αυτή το μπλοκ των καταπιεσμένων. Να ενώσει πολιτικά-μετωπικά το παζλ, σε αντικαπιταλιστική βάση. Όλα αυτά, όχι απλά σε μια παράθεση, σε ένα επίπεδο παζλ, αλλά τρισδιάστατα, σε μια δυναμική σχέση, με τον κομβικό ρόλο της κομμουνιστικής στρατηγικής απάντησης, αυτής που στέκεται επαναστατικά συνολικά απέναντι στον καπιταλισμό της εποχής μας.

Εμείς δεν τάζουμε τίποτα σίγουρο για το 2020. Οι δικές μας «προβλέψεις» εξαρτώνται από τις εκατομμύρια θελήσεις και την αλληλεπίδρασή τους. Πρώτα και κύρια από τη συνειδητή δράση των πρωτοπόρων αγωνιστών, όσων εμπνέονται από τους στίχους του Μαγιακόφσκι: «εμείς, ο καθένας από μας, κρατάμε μέσα στη γροθιά μας τους κινητήριους ιμάντες του σύμπαντος».

Εφημερίδα ΠΡΙΝ, 29.12.2019

http://prin.gr/?p=28659