Μπάμπης Συριόπουλος

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, κατά την ανακοίνωση της απαγόρευσης κυκλοφορίας, επικαλέστηκε το «συλλογικό καλό» και το «δημόσιο συμφέρον», ενάντια στην απειλητική για την κοινωνία «άσκηση της ατομικής ελευθερίας».

Η νέα Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, στο διάγγελμά της για την 25η Μαρτίου, μας κάλεσε «να παραμερίσουμε το “εγώ”» για «να θωρακίσουμε το “εμείς”», καθώς και να «θυσιάσουμε προσωρινά ατομικές μας ελευθερίες, για να προασπίσουμε το υπέρτατο συλλογικό αγαθό της δημόσιας υγείας» — σιωπώντας, βέβαια, για το δημόσιο σύστημα υγείας που δεν μπορεί να το υπερασπιστεί κανείς μένοντας σπίτι. Πολλοί, ξαφνικά, ανακάλυψαν τα προτερήματα του «κινεζικού μοντέλου», της υπακοής του κινεζικού λαού στις αρχές, καθώς και τις αρετές του «κολεκτιβισμού». Από τη μονότονη εξύμνηση της επιχειρηματικότητας, περάσαμε στην ευθύνη απέναντι στην κοινωνία.
Δεν είναι, ωστόσο, η πρώτη φορά που προβάλλεται το κοινωνικό καλό απέναντι στο ατομικό συμφέρον.

Αρκεί να θυμηθούμε την αναγόρευση της αποπληρωμής του δημόσιου χρέους σε «δημόσιο συμφέρον», όχι μόνο από τις κυβερνήσεις αλλά και από το Συμβούλιο της Επικρατείας όλη την περίοδο των μνημονίων μέχρι σήμερα. Μπορεί η αστική τάξη στην οικονομική σφαίρα να μην «άφησε κανέναν άλλο δεσμό μεταξύ των ανθρώπων από το γυμνό συμφέρον», πνίγοντας τα πάντα «στα παγωμένα νερά του εγωιστικού υπολογισμού», όπως λέγεται στο Μανιφέστο, αλλά ποτέ η αστική κοινωνία δεν περιορίστηκε στα εγωιστικά ανταγωνιζόμενα άτομα. Η αστική τάξη, για να αντιμετωπίσει ή και να ακυρώσει την ταξική αλληλεγγύη των εκμεταλλευόμενων και τη συλλογική τους δράση, ενσωματώνει, αξιοποιεί και ενθαρρύνει ιδεατές κοινότητες όπως την εκκλησία και το έθνος, οργανώνει την αλληλεγγύη στα δικά της μέτρα. Συμπληρώνει δε, όχι χωρίς αντιφάσεις, το «γυμνό συμφέρον» με ισχυρές δόσεις πίστης, αξιών, στράτευσης και αυτοθυσίας για γενικούς σκοπούς.
Είναι σχηματική η άποψη ότι η αστική ιδεολογία εκφράζει το ατομικό, ενώ ο κομμουνισμός και η αριστερά εκφράζουν το κοινωνικό και το συλλογικό. Και τα δύο στρατόπεδα εκφράζουν διαφορετικές αντιλήψεις του ατομικού, του συλλογικού και του συνδυασμού τους. Στο διάγγελμα της Προέδρου της Δημοκρατίας, χαρακτηριστικά, η ατομική ευθύνη, η συνεργασία και η αλληλεγγύη μπαίνουν κάτω από την ομπρέλα του «νέου πατριωτισμού», του συντάγματος, της ΕΕ, των ενόπλων δυνάμεων «που προστατεύουν τα σύνορά μας από την επιθετικότητα της Τουρκίας», των σωμάτων ασφαλείας και του κρατικού μηχανισμού.

Το άτομο που θέλει ο σημερινός καπιταλισμός «κοιτάει τη δουλειά του», την καριέρα και την «εικόνα» του, απορρίπτοντας κάθε αλληλεγγύη με τον συνάδελφό του και γενικά τον διπλανό του. Αντίθετα, τον αντικρίζει σαν ανταγωνιστή για μια θέση εργασίας ή για τη σειρά στο ΙΚΑ και στα επείγοντα του νοσοκομείου. Ορθώνει το ανάστημά του απέναντι στον μετανάστη εργάτη και βλέπει τον πρόσφυγα σαν ασύμμετρη απειλή. Λουφάρει όταν δεν τον βλέπουν, σε βάρος των συναδέλφων του, αλλά δεν απεργεί ποτέ. Στην τελευταία εκδοχή, αυτό το άτομο αντιμετωπίζει τον συνάνθρωπό του ως υγειονομική απειλή, ενώ ήταν ήδη προετοιμασμένο για την εντολή της «κοινωνικής απομάκρυνσης», γαντζωμένο στην ατομική του επιβίωση πάση θυσία.

Η κοινωνική ευθύνη του παραπάνω ατόμου αποκλείει τη συλλογική δράση και την αντίσταση, «διαβάζει τα μαθήματά του», όταν γίνονται πραξικοπήματα και δικτατορίες. Αντίθετα, στηρίζει το «δημόσιο συμφέρον», αποδεχόμενο χωρίς συζήτηση την κυβερνητική του ερμηνεία είτε αφορά το δημόσιο χρέος είτε την επιδημία του κορωνοϊού. Η κοινωνική του ευθύνη έγκειται στην υπακοή στην κυβέρνηση, στον κρατικό μηχανισμό και στην πίστη στα επίσημα «διαγγέλματα».

Ο κομμουνισμός, από την πλευρά του, δεν «εξαφανίζει» το άτομο. Ο Μαρξ τον ονόμαζε και κοινωνία της ελεύθερης ατομικότητας, στον οποίο η ελεύθερη ανάπτυξη του καθενός είναι όρος για την ελεύθερη ανάπτυξη όλων. Σε αυτή την κατεύθυνση, η κοινωνική ευθύνη διαποτίζει εξαρχής το άτομο. Ο κοινωνικός άνθρωπος δεν επιδιώκει τη «γυμνή» ατομική επιβίωση, αλλά την κοινή ζωή με αξιοπρέπεια, αλληλέγγυος με το διπλανό του και ανυπάκουος στην αστική εξουσία, βαθιά ορθολογικός και ταυτόχρονα δύσπιστος απέναντι στους κυβερνητικούς τεχνοκράτες και ειδικούς. Η ατομική του ζωή είναι συνδεδεμένη με τις τύχες της εργαζόμενης ανθρωπότητας.