Το ΚΚΕ και τα 100χρονα του Οκτώβρη

του Πάνου Γκαργκάνα

 

Την Κυριακή 21 Μάη, η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ έδωσε στη δημοσιότητα με τη μορφή ειδικού ένθετου στον Ριζοσπάστη τη Διακήρυξή της “Για τα 100χρονα της Μεγάλης Οχτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης”.1 Ήταν μια σημαντική συμβολή στη συζήτηση που έχει ανοίξει από αφορμή τη μεγάλη επέτειο από τη νικηφόρα εργατική επανάσταση στη Ρωσία το 1917. Η σημασία που αποδίδει η ηγεσία του ΚΚΕ σε αυτή τη Διακήρυξη υπογραμμίστηκε από τον ίδιο τον Γραμματέα της ΚΕ Δημήτρη Κουτσούμπα όταν στη συνάντησή του με τον Αλέξη Τσίπρα στις 20 Ιούνη του την πρόσφερε ως δώρο.2 Ανεξάρτητα από το κατά πόσο αυτή η χειρονομία θα βοηθήσει περισσότερο κόσμο να μελετήσει τη Διακήρυξη, τα ζητήματα που ανοίγει είναι σοβαρά και χρειάζεται να σταθούμε σε αυτά.

 

Ένα πρώτο θετικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι η Διακήρυξη αφιερώνει μια ενότητα, με τίτλο “Η εμφάνιση ευνοϊκών συνθηκών για την επαναστατική ανατροπή”, στο ζήτημα των επαναστατικών καταστάσεων. Κάθε ουσιαστική συζήτηση για την αλλαγή της κοινωνίας ξεκινάει υποχρεωτικά από αυτή την αφετηρία: υπάρχουν στιγμές όπου οι αντικειμενικές συνθήκες ευνοούν την ανατροπή του παλιού καθεστώτος και αν ναι, πότε και πώς εμφανίζονται; Αν αυτή η διάσταση χαθεί, τότε ανοίγει ο δρόμος για κάθε λογής τακτικισμούς, από την ρεφορμιστική προσαρμογή στα περιθώρια που αφήνουν οι σημερινοί θεσμοί για μικρές αλλαγές μέχρι την βολονταριστική δράση λίγων “φωτισμένων” που τρέχουν να υποκαταστήσουν την κίνηση των μαζών.

 

Η Διακήρυξη θυμίζει ότι:

 

 “Ο Λένιν διατύπωσε την έννοια της επαναστατικής κατάστασης και προσδιόρισε τα κύρια αντικειμενικά και υποκειμενικά χαρακτηριστικά, που συσσωρεύονται στην κοινωνία την παραμονή της επανάστασης:

 

- Οι «πάνω» (η άρχουσα τάξη των καπιταλιστών) δεν μπορούν να κυβερνήσουν και να διευθύνουν όπως παλιά.

 

- Οι «κάτω» (η εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα) δεν θέλουν να ζουν όπως παλιά.

 

- Σημειώνεται μια ασυνήθιστη άνοδος της δραστηριότητας των μαζών”.

 

Και παρακάτω φτάνει στο συμπέρασμα:

 

“για να εκδηλωθεί η εργατική επανάσταση, απαιτείται η παρουσία της επαναστατικής πολιτικής πρωτοπορίας, του Κομμουνιστικού Κόμματος, εξοπλισμένου με θεωρητική επεξεργασία και πρόβλεψη των εξελίξεων στηριγμένη στη μαρξιστική - λενινιστική κοσμοθεωρία και ικανού να ηγηθεί της επαναστατικής εξέγερσης της εργατικής τάξης”.

 

Εδώ χρειάζεται να σταθούμε. Το ΚΚΕ (και η Διακήρυξη) στέκεται εχθρικά προς τον Τρότσκι και το ρόλο του τόσο στη Ρώσικη επανάσταση όσο και στη συνέχεια. Αν υπάρχει, όμως, κάποιος από τους ιστορικούς ηγέτες εκείνης της επανάστασης που στάθηκε με επιμονή στο ρόλο του επαναστατικού κόμματος για την εξέλιξη μιας επαναστατικής κατάστασης, αυτός είναι ο Τρότσκι. Τον Μάρτη του 1935, περίπου έναν χρόνο πριν από τα συγκλονιστικά γεγονότα στη Γαλλία το 1936, έγραφε:

 

“Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι η Κομιντέρν, γραφειοκρατικοποιημένη ως το κόκκαλο, έχει αντικαταστήσει τη θεωρία της επαναστατικής δράσης με μια θρησκεία της μοιρολατρίας. Είναι αδύνατο να παλέψουμε γιατί δεν υπάρχει “επαναστατική κατάσταση”. Αλλά μια επαναστατική κατάσταση δεν πέφτει από τον ουρανό. Ξεδιπλώνεται μέσα στην ταξική πάλη. Το κόμμα της εργατικής τάξης είναι ο πιο σημαντικός πολιτικός παράγοντας στην ανάπτυξη μιας επαναστατικής κατάστασης. Αν αυτό το κόμμα γυρίσει την πλάτη του στο επαναστατικό του καθήκον, αποκοιμίζοντας τους εργάτες και εξαπατώντας τους ώστε να παίζουν με αιτήσεις και να συναδελφώνονται με “Ριζοσπάστες Σοσιαλιστές”, τότε η κατάσταση που θα προκύψει δεν θα είναι επαναστατική αλλά αντεπαναστατική”.3

 

Στα εκατό χρόνια που έχουν περάσει από την επανάσταση στη Ρωσία, πολλά Κομμουνιστικά Κόμματα έχουν γυρίσει την πλάτη τους στο επαναστατικό τους καθήκον σε κρίσμες στιγμές με τραγικές συνέπειες. Ήταν επαναστατική η κατάσταση στην Ελλάδα τον Οκτώβρη του 1944, ναι ή όχι, για να θυμηθούμε μόνο ένα παράδειγμα. Είναι θετικό το γεγονός ότι το ΚΚΕ επαναφέρει τη θέση του Λένιν (και του Τρότσκι, έστω και αν δεν το παραδέχεται). 

 

Πολύτιμη βοήθεια στην προσπάθεια για μια Αριστερά που προσανατολίζεται στην αξιοποίηση επαναστατικών καταστάσεων μπορούμε να αντλήσουμε από την εμπειρία της επανάστασης στη Ρωσία, τον ρόλο των Μπολσεβίκων στο πώς νίκησε. Η Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ αφιερώνει μια ενότητα με τίτλο “Η πορεία των Μπολσεβίκων προς τη νίκη τον Οχτώβρη του 1917”. Εκεί υπάρχουν προχωρήματα αλλά και ολισθήματα. 

 

Είναι προχώρημα το τμήμα της Διακήρυξης που μιλάει για την περίοδο της “διπλής εξουσίας” ανάμεσα στον Φλεβάρη και τον Οχτώβρη του 1917 και για τις “Θέσεις του Απρίλη” που διατύπωσε ο Λένιν. Γράφει παραδείγματος χάρη:

 

“Στις περίφημες «Θέσεις του Απρίλη» και στα άλλα γραπτά του εκείνης της περιόδου, ο Λένιν έκανε μια πολύ σαφή εκτίμηση του χαρακτήρα της επανάστασης του Φλεβάρη. Εκτιμούσε ότι η εξουσία άλλαξε χέρια, πέρασε στα χέρια της αστικής τάξης. Υπενθύμιζε ότι το βασικό ζήτημα στη μέχρι τότε στρατηγική των μπολσεβίκων, το ζήτημα της κοινωνικής συμμαχίας των εργατών και αγροτών, είχε ήδη πραγματοποιηθεί με τη μορφή των Σοβιέτ, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι σε αυτά η πλειοψηφία του προλεταριάτου παρασυρόταν κι εμπιστευόταν τους εκπροσώπους των μικροαστικών στρωμάτων, οι οποίοι δρούσαν σαν ουρά της αστικής τάξης”.

 

Για ένα κόμμα που χρόνια τώρα θεωρεί “ταξικό” μόνο όποιο συνδικάτο, σύλλογο ή άλλη εργατική συλλογικότητα που το ίδιο ελέγχει, είναι σίγουρα θετικό να ανακαλύπτει ότι τα Σοβιέτ ήταν η εργατική πλευρά στο δίπολο της “διπλής εξουσίας” έστω και αν η πλειοψηφία “παρασυρόταν από εκπροσώπους – ουρά της αστικής τάξης”. Ας αναλογιστούμε πού θα βάδιζε η επανάσταση αν οι Μπολσεβίκοι αποφάσιζαν π.χ. ότι θα έπρεπε να καλούν χωριστές συγκεντρώσεις από τα Σοβιέτ επειδή τότε ακόμη τον έλεγχο της ηγεσίας τον είχαν ρεφορμιστές και μικροαστικά στοιχεία.

 

Ο Λένιν (και ο Τρότσκι, παρά τις συκοφαντίες ότι τάχα δεν ήθελε τους αγρότες στα Σοβιέτ) δεν έκαναν κάτι τέτοιο. Αντίθετα, κινήθηκαν με την τακτική που αργότερα πήρε το όνομα του Ενιαίου Μετώπου. Αντιμέτωποι με το πραξικόπημα του Κορνίλοφ τον Αύγουστο του 1917, κατάφεραν να συσπειρώσουν όλες τις δυνάμεις των Σοβιέτ σε κοινή νικηφόρα αντίσταση και αυτό άνοιξε το δρόμο για να τραβήξουν την πλειοψηφία των αντιπροσώπων των εργατών και των στρατιωτών (που ήταν αγρότες στο μεγαλύτερο μέρος τους) προς την πλευρά της επανάστασης.4 Η Διακήρυξη προσπερνάει σε μια αράδα τη νίκη κατά του Κορνίλοφ.

 

Υπάρχουν και άλλα σημεία όπου αυτή η ενότητα πάσχει από σχηματική αντιμετώπιση των γεγονότων, όπως π.χ. όταν λέει για την επανάσταση του Φλεβάρη ότι: “Το γεγονός ότι οι κύκλοι του τσαρισμού άρχισαν να προσανατολίζονται προς τη Γερμανία και στο ενδεχόμενο της σύναψης ξεχωριστής ειρήνης πυροδότησε την αντίδραση της αστικής τάξης, αντίδραση που υποβοηθήθηκε από την Αγγλία και τη Γαλλία και οδήγησε στην οργάνωση σχεδίων για την ανατροπή του τσάρου”. Η αλήθεια είναι ότι “κύκλοι του τσαρισμού” στήριζαν τις ελπίδες τους για παλινόρθωση πάντα στις λόγχες των αγγλογάλλων σε όλη την πορεία της επανάστασης.

 

Παρ' όλα αυτά, στα θετικά της ενότητας περιλαμβάνεται η καταληκτική τοποθέτηση για “την αναγκαιότητα μη συμμετοχής ή στήριξης κυβέρνησης στο έδαφος του καπιταλισμού”. Για ένα κόμμα που κουβαλάει πίσω του τη συμμετοχή στις συγκυβερνήσεις με τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ το 1989-90, είναι καλοδεχούμενο ένα τέτοιο προχώρημα. 

 

Τι σημαίνει “μεταβατικό”;

 

Ένα ακόμη θετικό στοιχείο σε αυτή την ενότητα της Διακήρυξης είναι ότι θίγει έστω με άνισο και αντιφατικό τρόπο το ζήτημα της “μετάβασης”. 

 

Όπως είναι γνωστό, το ΚΚΕ επιτίθεται συστηματικά στις δυνάμεις της Αριστεράς που μιλούν για την αναγκαιότητα ενός μεταβατικού αντικαπιταλιστικού προγράμματος. Στο πρόσφατο εικοστό συνέδριο του κόμματος “Ο Δ. Κουτσούμπας, που επανεκλέχτηκε γ.γ, είπε παρουσιάζοντας την εισήγηση της ΚΕ στην έναρξη του συνεδρίου ότι την περασμένη τετραετία το κόμμα «ανταποκρίθηκε με επιτυχία στην ιδεολογική-πολιτική πάλη ενάντια… στο στόχο περιθωριοποίησής του, αλλά και στην προσπάθεια κατάταξής του στα κόμματα του συστήματος… τις επιθέσεις ‘φιλίας’ - αρχικά εκ μέρους του ΣΥΡΙΖΑ και αργότερα εκ μέρους της ΛΑΕ και άλλων οπορτουνιστικών δυνάμεων - για να συρθεί στην ‘αντιμνημονιακή’ γραμμή, στην πολιτική της δήθεν ‘πιο δίκαιης διανομής σε συνθήκες θυσιών’ …Στην προβολή από τον οπορτουνισμό των λεγόμενων μεταβατικών προγραμμάτων…»’’.5

 

Και όμως, η Διακήρυξη για τα 100χρονα γράφει ότι ο Λένιν μίλησε για δυαδική εξουσία “για να περιγράψει μια μεταβατική στιγμή της επαναστατικής διαδικασίας”. Τι από τα δυο ισχύει λοιπόν; Η αντιμετώπιση των “μεταβατικών στιγμών” είναι ζήτημα που έθεσε ο Λένιν ή είναι δημιούργημα οπορτουνιστικών τάσεων; Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι τέτοιες στιγμές δεν είναι εγκεφαλικό κατασκεύασμα κάποιων οπορτουνιστών αλλά πραγματικές δυνατότητες που ανοίγονται και η αντιμετώπισή τους είναι καθοριστικό ζήτημα για την εξέλιξη μιας επαναστατικής διαδικασίας.

 

Σε όλες τις μεγάλες εργατικές επαναστάσεις έχουν προκύψει καταστάσεις δυαδικής εξουσίας. Και στη Γερμανία το 1918 και στην Ιταλία της “Κόκκινης Διετίας” και στην Ισπανία το 1936-37 και στην Πορτογαλία σε πιο σύγχρονη περίοδο μετά την “Επανάσταση των Γαρυφάλλων” το 1974-75. Αποδείχθηκε στην πράξη ότι τα αιτήματα με τα οποία ξεκινάει μια εργατική επανάσταση, για την ειρήνη ενάντια στον πόλεμο, για τη δημοκρατία ενάντια στην απολυταρχία, τον φασισμό ή τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, για τη γη ή για το οχτάωρο κόντρα σε γεωκτήμονες και καπιταλιστές δεν οδηγούν αυτόματα στην εργατική εξουσία. 

 

Χρειάζεται η παρέμβαση μιας Αριστεράς επαναστατικής για να τα εντάξει σε ένα πρόγραμμα μεταβατικό που συνδέει την αφετηρία με την κατάληξη ξεκαθαρίζοντας ότι έστω κι αν ξεκινάνε από άμεσες διεκδικήσεις η δικαίωσή τους μπορεί έρθει μόνο με την επιβολή τους από τις δυνάμεις της ίδιας της εργατικής τάξης, με τον εργατικό έλεγχο και την εργατική εξουσία. Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά της νικηφόρας επανάστασης στη Ρωσία από τις άλλες. Εκεί τα αιτήματα “Ειρήνη, Γη και το οχτάωρο” έγιναν μεταβατικά γιατί οι Μπολσεβίκοι τα συνδύασαν σε ένα πρόγραμμα που κατέληγε στο “Όλη η εξουσία στα σοβιέτ”. Έτσι απέφυγαν και τις αυταπάτες ότι τα αρχικά αιτήματα θα γίνουν πράξη από κάποιους προοδευτικούς υπουργούς σε κάποια προσωρινή κυβέρνηση αλλά και την υπεκφυγή ότι η ικανοποίησή τους θα γίνει στα πλαίσια κάποιου μελλοντικού “μάξιμουμ” προγράμματος.

 

Σωστά η Διακήρυξη επισημαίνει ότι “στη συνέχεια δεν αφομοιώθηκε και δεν κυριάρχησε σ' όλη τη διάρκεια της Κομμουνιστικής Διεθνούς η θετική πείρα της Οχτωβριανής Επανάστασης. Αντίθετα, μέσα από μια αντιφατική πορεία, υπερίσχυσε σε σημαντικό βαθμό η στρατηγική αντίληψη που, σε γενικές γραμμές, έθετε ως στόχο μια ενδιάμεσου τύπου εξουσία ή κυβέρνηση ανάμεσα στην αστική και στην εργατική, ως μεταβατική για τη σοσιαλιστική εξουσία”.

 

Αυτή η στρατηγική αντίληψη είχε όνομα και πατρότητα: ήταν η στρατηγική των σταδίων (των Λαϊκών Μετώπων, του Λίβανου και της Καζέρτας, των “κυβερνήσεων της Αριστεράς” αργότερα) και πάτρονάς της ήταν η σταλινική ηγεσία της ΕΣΣΔ. Είναι λαθροχειρία να κατακρίνεται ο Τρότσκι και να αποδοκιμάζεται όποιος μιλάει για μεταβατικό πρόγραμμα και ταυτόχρονα να εξυμνείται ο Στάλιν ως αυτός που σήμανε “την έναρξη της επίθεσης των δυνάμεων του σοσιαλισμού” στη δεκαετία του 1930. Αλλά για αυτά τα προβλήματα χρειάζεται να σταθούμε στην ενότητα με τίτλο “Πώς και γιατί φτάσαμε στην αντεπανάσταση και στην ανατροπή της σοσιαλιστικής οικοδόμησης”. Στο μεταξύ, όμως, να επισημάνουμε ότι αυτή η αντίφαση της Διακήρυξης δεν είναι χωρίς συνέπειες. Όταν φτάνει να μιλήσει για το σημερινό πρόγραμμα του ΚΚΕ, παρατηρεί ότι “Οι μορφές ομαδικής ιδιοκτησίας αποτελούν μεταβατική μορφή ιδιοκτησίας, ανάμεσα στην ατομική και την κοινωνική, και όχι ανώριμη μορφή κομμουνιστικών σχέσεων.” Με άλλα λόγια το ΚΚΕ διατηρεί για τον εαυτό του το δικαίωμα να διατυπώνει μεταβατικά αιτήματα όπως τη δημιουργία συνεταιρισμών, αλλά ταυτόχρονα να κατακεραυνώνει την ΑΝΤΑΡΣΥΑ ως φορέα οπορτουνιστικών μεταβατικών προγραμμάτων.

 

Πώς χάθηκε η επανάσταση;

 

Η πιο προβληματική ενότητα της Διακήρυξης είναι αυτή που επιχειρεί να απαντήσει σε αυτό το κρίσιμο ερώτημα. Για δυο λόγους. Πρώτο γιατί επιμένει να εξωραϊζει τη δεκαετία του 1930 στην ΕΣΣΔ ως σοσιαλιστική οικοδόμηση και δεύτερο γιατί δεν λέει ούτε μια λέξη για την καθυστέρηση του ΚΚΕ να εντοπίσει προβλήματα έστω στη δεκαετία του 1950 ύστερα από μισό αιώνα.

 

Ας αρχίσουμε από αυτό το δεύτερο ζήτημα. Η ηγεσία του ΚΚΕ είχε παραδοσιακά, μετά την επιβολή του Ζαχαριάδη, τους πιο στενούς δεσμούς με την ηγεσία του ΚΚΣΕ. Έμεινε πιστή σε αυτούς τους δεσμούς επί δεκαετίες. Ποτέ δεν υπήρξε ίχνος κριτικής όχι μόνο για τον Στάλιν, αλλά και για τον Χρουστσώφ, τον Μπρέζνιεφ, τον Αντρόπωφ, τον Τσερνιένκο και τον Γκορμπατσώφ. Ειδικά για τον τελευταίο, οι υμνητές δεν περιορίζονταν μόνο στην πτέρυγα που αποχώρησε για να πάει στον Συνασπισμό (Φαράκος, Δραγασάκης, Τριγάζης, Λαφαζάνης κλπ), αλλά και στην πλευρά που κράτησε τον τίτλο του ΚΚΕ. 

 

Ακόμη και τον Ιούνη του 1991, η τότε γραμματέας της ΚΕ Αλέκα Παπαρήγα δήλωνε σε συνέντευξή της στην Πράβδα: “Οι ιδέες της περεστρόικα απαντούν στις απαιτήσεις της αναδιοργάνωσης του σοσιαλισμού, συμβάλλουν σημαντικά στην ανάπτυξη της σύγχρονης θεωρίας του σοσιαλισμού ...έκαναν το σοσιαλισμό πιο ελκυστικό”.6

 

Υπάρχει κάποια εξήγηση γι' αυτό; Μπορεί η ηγεσία να επικαλεστεί άγνοια; Η Διακήρυξη διαπιστώνει παραδείγματος χάρη ότι: “με αφετηρία τη λεγόμενη «μεταρρύθμιση Κοσίγκιν» (1965), υιοθετήθηκε η αστική κατηγορία του «επιχειρησιακού κέρδους» της κάθε μεμονωμένης παραγωγικής μονάδας και η σύνδεση με αυτό των αμοιβών των διευθυντών και των εργαζομένων”.

 

Αυτή η εξέλιξη ήταν πλατιά γνωστή. Αρκούσε να ξεφυλλίσει κανένας π.χ. την Εργατική Αλληλεγγύη Νο 15, τον Μάρτη του 1987, όπου γράφαμε:

 

“Οι πιο πολλές από τις αντιλήψεις που προβάλλει ο Γκορμπατσώφ σήμερα διατυπώθηκαν για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1960 από τους τότε μεταρρυθμιστές... Η κατάληξη των αναζητήσεών τους ήταν αποκαλυπτική για τον ταξικό χαρακτήρα της ΕΣΣΔ: κατά τη γνώμη τους, ο πιο αποτελεσματικός “δείκτης” που έπρεπε να εφαρμόζει μια επιχείρηση ήταν το ποσοστό κέρδους!

 

Να πώς διατύπωνε αυτή την άποψη ο τότε πρωθυπουργός Αλεξέι Κοσύγκιν σε ομιλία του στην ΚΕ του ΚΚΣΕ στις 25/9/1965: ...'Το κέρδος αντικαθρεφτίζει όλες τις πλευρές των παραγωγικών δραστηριοτήτων μιας επιχείρησης με πολύ πιο ολοκληρωμένο τρόπο απ' ότι ο δείκτης κόστους παραγωγής. Αυτό που έχει σημασία να πάρουμε υπόψη είναι όχι μόνο το ποσό και την αύξηση των κερδών που επιτεύχθηκε αλλά το ποσό κέρδους που επιτεύχθηκε για κάθε ρούβλι των πάγιων εγκαταστάσεων της επιχείρησης'.”7

 

Μπορεί να πιστέψει κανείς ότι μια μικρή οργάνωση όπως η ΟΣΕ είχε καλύτερη ενημέρωση από την ηγεσία του ΚΚΕ για το τι λέει ο πρωθυπουργός της ΕΣΣΔ στην ΚΕ του ΚΚΣΕ;

 

Προφανώς το πρόβλημα δεν βρίσκεται εκεί. Βρίσκεται στην επιμονή ότι “Μετά την καταστροφική για την παραγωγική βάση της χώρας εξωτερική επέμβαση και τον ταξικό εμφύλιο πόλεμο (1917 - 1922) και τη Νέα Οικονομική Πολιτική (1922 - 1929) - που ακολούθησε ως προσωρινή υποχώρηση στις συγκεκριμένες συνθήκες - η χάραξη του πρώτου πεντάχρονου σχεδίου το 1929 σήμανε την έναρξη της επίθεσης των δυνάμεων του σοσιαλισμού. Από αυτήν την περίοδο μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο διεξαγόταν στην ΕΣΣΔ γενικά με επιτυχία η πάλη για την ανάπτυξη των κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής, την κατάργηση της μισθωτής εργασίας και την κυριαρχία του κοινωνικοποιημένου τομέα της παραγωγής με βάση τον Κεντρικό Σχεδιασμό. Αυτή η πάλη δόθηκε με επιτυχία, παρά το γεγονός ότι οι συνθήκες της ιμπεριαλιστικής περικύκλωσης και της απειλής πολέμου - σε συνδυασμό με την κληρονομιά της μεγάλης καθυστέρησης - επέβαλλαν την επιτάχυνση της διαδικασίας οικοδόμησης των νέων σχέσεων”, όπως γράφει η Διακήρυξη.

 

Δεν χρειάζεται να συγκρίνουμε την περίοδο του Στάλιν με κάποια “ιδανική κομμουνιστική κοινωνία” για να εντοπίσουμε τις αντεπαναστατικές ανατροπές που έγιναν εκείνα τα χρόνια. Είναι άραγε βήμα προς την κατάργηση της μισθωτής εργασίας η δουλειά με το κομμάτι και ο σταχανοβισμός; Είναι βήμα προς τις κομμουνιστικές σχέσεις παραγωγής η επιβολή διευθυντών στα εργοστάσια τύπου Κανγκάνοβιτς που είχαν την απαίτηση οι υφιστάμενοι να τρέμουν μπροστά τους; Είναι βήμα προς τη χειραφέτηση η κατάργηση όλων των ρυθμίσεων που είχαν κάνει τη σοβιετική Ρωσία πρωτοπορία κατά της σεξιστικής καταπίεσης; Ήταν βήματα προς την απελευθέρωση από την εθνική καταπίεση η επιβολή συλλογικών εκτοπίσεων σε βάρος εθνοτήτων; Ήταν βήματα εδραίωσης θεσμών λαϊκής δικαιοσύνης οι δίκες που βάφτισαν τον Ζηνόβιεφ, τον Μπουχάριν, τον Τουχατσέφσκι “πράκτορες” και τους εξόντωσαν;

 

Ο Κώστας Κάππος στο ίδιο βιβλίο που αναφέραμε πιο πάνω συνοψίζει ως εξής την κατάσταση: “Οι εργαζόμενοι ήταν εντελώς αποξενωμένοι απ' τα μέσα παραγωγής και από τα αποτελέσματα της παραγωγής. Δεν είχαν λόγο όχι μόνο στη διαχείριση αλλά δεν υπήρχε ούτε ένας στοιχειώδεις εργατικός έλεγχος. Δεν διεύθυναν την παραγωγή, αλλά μόνο εκτελούσαν. Οι αμοιβές τους ήταν πολύ μικρότερες από αυτές των διευθυντών”.8

 

Η επανάσταση στη Ρωσία μετά το 1923 βρέθηκε απομονωμένη και με τα πρωτοπόρα κομμάτια της εργατικής τάξης αποδεκατισμένα από τις αιματηρές θυσίες στις οποίες υποβλήθηκε από τις επιθέσεις των Λευκών και των ιμπεριαλιστικών στρατευμάτων. Για ένα διάστημα, η εργατική εξουσία πήρε τη μορφή όχι της δημοκρατίας των σοβιέτ, αλλά της επιβίωσης του επαναστατικού κόμματος στην κορυφή της. Η συνέχειά της θα κρινόταν από την δυνατότητα να ανακάμψει η εργατική δημοκρατία και αυτή ήταν η τελευταία μάχη που έδωσαν οι επαναστάτες πριν επικρατήσει ο εναγκαλισμός της κρατικής γραφειοκρατίας με την κομματική με τη μορφή του σταλινισμού.9

 

Υπήρχε εναλλακτική δυνατότητα εκείνη την περίοδο; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά ναι. Όπως παρατηρεί ο Άλεξ Καλλίνικος “Η Αριστερή Αντιπολίτευση πρότεινε πιο γρήγορη ανάπτυξη της κρατικά ελεγχόμενης βαριάς βιομηχανίας, κυρίως επειδή έτσι θα αυξανόταν το κοινωνικό και οικονομικό βάρος της εργατικής τάξης των πόλεων και έτσι θα μπορούσε να αναβιώσει η δημοκρατία στο κόμμα και στα σοβιέτ, που ήταν ένα από τα κύρια αιτήματα της Αντιπολίτευσης”.10

 

Η Πλατφόρμα της Αριστερής Αντιπολίτευσης έλεγε ρητά: “Οι υλικές θέσεις του προλεταριάτου μέσα στη χώρα πρέπει να ενισχυθούν τόσο απόλυτα όσο και σχετικά (αύξηση του αριθμού των απασχολούμενων εργατών, μείωση του αριθμού των ανέργων, βελτίωση του υλικού επιπέδου της εργατικής τάξης και ιδιαίτερα αύξηση του χώρου κατοικίας ανά κεφαλή ώστε να ανταποκρίνεται σε υγειονομικές προδιαγραφές)”. Και πιο κάτω: “Είναι αναγκαίο να μετατρέψουμε τα Σοβιέτ των πόλεων σε πραγματικά όργανα προλεταριακής εξουσίας και εργαλεία για την προσέλκυση των πλατιών εργαζόμενων μαζών στα καθήκοντα της διεύθυνσης της σοσιαλιστικής οικοδόμησης ώστε να υλοποιήσουμε στη πράξη και όχι στα λόγια τον έλεγχο των Σοβιέτ πάνω στις εργασίες των περιφερειακών εκτελεστικών επιτροπών και όλων των οργάνων που υπόκεινται σε αυτές”.11

 

Η ήττα της Αριστερής Αντιπολίτευσης και η εξόρμηση του Στάλιν για γρήγορη εκβιομηχάνιση πάνω στις πλάτες των εργατών σήμαναν την παγίωση του εναγκαλισμού της κρατικής με την κομματική γραφειοκρατία. Η θεωρητικοποίηση της μονιμοποίησης αυτού του εναγκαλισμού ως “σοσιαλιστική αντεπίθεση” μόνο σε τραγικές αντιφάσεις οδηγεί.

 

Η Διακήρυξη απαριθμεί ως επίτευγμα του “κεντρικού επιστημονικού σχεδιασμού” της σταλινικής περιόδου τη γρήγορη ανάπτυξη: “Η απόσταση που κάλυψε η εργατική εξουσία στο εσωτερικό της χώρας και διεθνώς στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ήταν πραγματικά τεράστια”. Το γεγονός ότι αυτή η ανάπτυξη επιτεύχθηκε υποτάσσοντας την εργατική κατανάλωση στην προώθηση της βαριάς βιομηχανίας, απλά αγνοείται. Σύμφωνα με τον σοβιετικό ιστορικό της οικονομίας Α.Α.Μπαρσόφ: “Η πηγή για την αύξηση της συσσώρευσης το 1929-31 ήταν το πλεόνασμα που αποκτήθηκε με την απασχόληση πρόσθετων καινούργιων εργατών με πραγματικούς μισθούς μικρότερους από αυτούς που απολάμβαναν οι εργάτες το 1928 συν το πλεόνασμα που εξασφαλίστηκε από τη μείωση των πραγματικών μισθών αυτών που ήδη είχαν δουλειά το 1928.” Το ποσοστό υπεραξίας αυξήθηκε από 27% το 1928 σε 110% το 1932. Τα πραγματικά μεροκάματα του 1932 μόλις έφταναν το 50% του επιπέδου του 1928!12 

 

Παρ' όλα αυτά, η Διακήρυξη αναζητάει την απάντηση στο ερώτημα “Πώς χάθηκε η επανάσταση” σε μεταγενέστερες περιόδους. Το 20ο συνέδριο του ΚΚΣΕ το 1956 εντοπίζεται ως “σημείο στροφής” γιατί “αδυνάτισε η κεντρική διεύθυνση του σχεδιασμού”. Αλλά αυτό δεν εμποδίζει τη Διακήρυξη να συγκαταλέγει στα επιτεύγματα “τη διερεύνηση του διαστήματος”, έστω και αν ο Σπούτνικ εκτοξεύτηκε το 1957 και ο Γκαγκάριν έγινε ο πρώτος αστροναύτης το 1961. Με άλλα λόγια η “στροφή” δεν εμπόδισε την “ανοδική πορεία”. Οι επεμβάσεις στην Ουγγαρία το 1956 και στην Τσεχοσλοβακία το 1968 δεν αναφέρονται στη Διακήρυξη, ίσως γιατί δεν ξέρει πού να τις ενσωματώσει, στη “στροφή” ή στη συνέχιση της ανοδικής πορείας.

 

Ουσιαστικά η Διακήρυξη επιμένει ότι μέχρι τα χρόνια του Γκορμπατσώφ μπορεί να είχαν γίνει “λάθη”, αλλά η “έναρξη της περιόδου της αντεπανάστασης” τοποθετείται στο...1987. Πρόκειται για πισωγύρισμα της συζήτησης μέσα στο χώρο του ΚΚΕ, πιο πίσω από τις αναζητήσεις πριν από δώδεκα χρόνια, όταν το Πολιτικό Γραφείο έδινε την έγκριση στη Σύγχρονη Εποχή να κυκλοφορήσει ένα βιβλίο με κείμενα σοβιετικών οικονομολόγων όπως ο Ρούμπιν σχετικά με το νόμο της αξίας.13`

 

Αν θέλουμε να κατανοήσουμε πραγματικά πώς η περίοδος από τη δεκαετία του 1930 μέχρι τη δεκαετία του 1980 στην ΕΣΣΔ και σε όλες τις χώρες της τότε Κομεκόν έχει φάσεις οικονομικών επιτυχιών αλλά και φάσεις κρίσης, χρειάζεται να στραφούμε στην ανάλυση του Τόνι Κλιφ που χαρακτήρισε αυτά τα καθεστώτα ως κρατικούς καπιταλισμούς, ενταγμένους μέσα από τον ανταγωνισμό με τη Δύση στο ίδιο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα και αντιμέτωπους με τις συνέπειες του νόμου της αξίας. Η κυριαρχία του κρατικού τομέα δεν απάλλασε ούτε αυτούς τους καπιταλισμούς από τις βασικές αντιφάσεις του συστήματος. Ούτε από την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους που είχαν αποδεχθεί ως ύψιστο κριτήριο, ούτε από την οργή της εργατικής τάξης που εκμεταλλεύονταν. Γι' αυτό άλλωστε η κατάρρευσή τους αποδείχθηκε ότι δεν ήταν ο “θρίαμβος του καπιταλισμού”, αλλά μόνο μια στιγμή για το ξεδίπλωμα της κρίσης σε όλο το σύστημα, σε Ανατολή και Δύση.  

 

Σημειώσεις

 

1. http://www.rizospastis.gr/page.do?publDate=21/5/2017 &id=16645&pageNo=17

 

2. Η Εφημερίδα των Συντακτών, 21 Ιούνη 2017, σελ. 4

 

3. “Once again, Whither France?”, στη συλλογή “Leon Trotsky on France”, Monad Press, New York, 1979, σελ. 72-73 και στο https://www.marxists.org/archive/trotsky/1936/whitherfrance/ch01.htm

 

4. Νίκος Λούντος, “Το πραξικόπημα Κορνίλωφ- ο Λένιν διδάσκει Ενιαίο Μέτωπο”, περιοδικό Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο 64, Σεπτέμβρης-Οκτώβρης 2007 και στη συλλογική έκδοση του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου “Πώς νίκησε η Ρώσικη Επανάσταση” και πιο αναλυτικά στην “Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης” του Τρότσκι και στις βιογραφίες του Λένιν και του Τρότσκι από τον Τόνι Κλιφ.

 

5. Λέανδρος Μπόλαρης, “20ο συνέδριο του ΚΚΕ- Η ισχυροποίηση δεν έρχεται ξορκίζοντας τα μεταβατικά προγράμματα”, στην Εργατική Αλληλεγγύη 1268, 5 Απρίλη 2017. http://ergatiki.gr/article.php?id=15672

 

6. Αναφέρεται από τον Κώστα Κάππο στο βιβλίο του “Κριτική του σοβιετικού σχηματισμού”, εκδόσεις Αλφειός, 2000, σελίδα 306

 

7. Πάνος Γκαργκάνας, “Η διαχείριση της κρίσης του κρατικού καπιταλισμού”, στο συλλογικό “ΕΣΣΔ, από το εργατικό κράτος στον κρατικό καπιταλισμό”, εκδόσεις Εργατική Δημοκρατία, Αθήνα, 1989.

 

8. Κ.Κάππος, στο ίδιο βιβλίο του, σελ. 69

 

9. Κρις Χάρμαν, “Πώς χάθηκε η επανάσταση”, στο ίδιο συλλογικό όπως και πιο πάνω.

 

10. Άλεξ Καλλίνικος, “Η οικοδόμηση του κρατικού καπιταλισμού από τον Στάλιν”, στο συλλογικό “Πώς χάθηκε η Ρώσικη Επανάσταση;”, Μαρξιστικό βιβλιοπωλείο, 2012, σελ. 61

 

11. The Platform of the Joint Opposition 1927, New Park Publications, November 1973, pages 35, 51. https://www.marxists.org/archive/trotsky/1927/opposition /opposition.pdf

 

12. αναφέρεται από τον Α. Καλλίνικο, στο ίδιο, σελ 68.

 

13. “Συζήτηση για θέματα πολιτικής οικονομίας στα τέλη της πρώτης δεκαετίας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην ΕΣΣΔ”, Σύγχρονη εποχή, 2005. Βλέπε σχετικά και στο περιοδικό “Σοσιαλισμός από τα κάτω”, Νο 56, Γενάρης-Φλεβάρης 2006, στο άρθρο του Π. Γκαργκάνα για την τρίτη έκδοση του βιβλίου του Τόνι Κλιφ, “Κρατικός καπιταλισμός στη Ρωσία”. http://socialismfrombelow.gr/article.php?id=53

 

 

Δημοσιεύτηκε στο τεύχος 123 του περιοδικού: "Σοσιαλισμός από τα κάτω"