του Σωτήρη Κοντογιάννη 

 

Αυτή τη φορά δεν κράτησαν ούτε τα προσχήματα. Ύστερα από μια μαραθώνια σύνοδο οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατάφεραν την περασμένη εβδομάδα να έρθουν σε συμφωνία σε σχέση με το περιβόητο “Ταμείο Ανάκαμψης” -ένα πακέτο μέτρων για την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας. Η διαπραγμάτευση βασίστηκε σε ένα σχέδιο που είχε καταστρώσει πριν από μερικούς μήνες -με βάση μια γαλλογερμανική πρόταση- η Κομισιόν. Στην παρουσίαση του σχεδίου αυτού η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η πρόεδρος της Κομισιόν, είχε ζητήσει δημόσια συγνώμη από την Ιταλία για την αδιαφορία που είχε επιδείξει η Ευρωπαϊκή Ένωση για την επέλαση του κορονοϊού: “Είναι αλήθεια ότι δεν είμαστε εκεί στην αρχή, όταν η Ιταλία χρειαζόταν ένα χέρι βοήθειας... Και είναι σωστό, ότι η Ευρώπη ζητά συγγνώμη ολόψυχα για αυτό". 

 

Το σχέδιο που είχε παρουσιάσει τότε η φον ντερ Λάιεν χωριζόταν σε τρεις “πυλώνες”: Στήριξη των επενδύσεων και των μεταρρυθμίσεων, στήριξη των επιχειρήσεων που πλήττονται, στήριξη της Υγείας. Η φον ντερ Λάιεν είχε βαφτίσει αυτόν τον τρίτο πυλώνα EU4Health (Ευρωπαϊκή Ένωση για την Υγεία). Στους στόχους του περιλαμβάνονταν η θωράκιση των εθνικών συστημάτων υγείας, η δημιουργία αποθεμάτων σε κρίσιμα φάρμακα και υγειονομικά υλικά και η μετεκπαίδευση του νοσηλευτικού προσωπικού στην αντιμετώπιση των πανδημιών.

 

Στο τελικό κείμενο του προγράμματος αντιμετώπισης των συνεπειών του κορονοϊού ο τρίτος πυλώνας κόπηκε. 

 

Η υγεία μας ήταν πάντα τελευταία στη λίστα των προτεραιοτήτων των κυβερνήσεων μας –αυτό δεν περιμέναμε την πανδημία για να το μάθουμε. H ωμή, ξετσίπωτη παραδοχή αυτής της προκλητικής αδιαφορίας είναι όμως κάτι το πρωτόγνωρο για τα ήθη των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με την απόφαση της περασμένης εβδομάδας οι υπουργοί, οι πρωθυπουργοί και οι πρόεδροι των “27” που είχαν μαζευτεί στις Βρυξέλλες έστειλαν ένα ξεκάθαρο μήνυμα στα 450 περίπου εκατομμύρια των απλών ανθρώπων που ζούνε στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης: οι ζωές σας δεν μετράνε. Η υγεία σας δεν μετράει. Το μόνο που μετράει είναι τα κέρδη μας.

 

Η συμφωνία

 

Ο τρίτος “πυλώνας”, το πρόγραμμα EU4Health δεν ήταν στην πραγματικότητα τίποτα πέρα από ένα φύλο συκής, μια απόπειρα να καλυφθεί με έναν μανδύα ανθρωπισμού το προκλητικό πρόγραμμα αντιμετώπισης, υποτίθεται, των συνεπειών της πανδημίας. Ο κύριος όγκος των 750 δις του προγράμματος κατευθυνόταν ήδη από την αρχική πρόταση στους δυο πρώτους πυλώνες -την στήριξη της ανάπτυξης και των μεταρρυθμίσεων και την στήριξη των επιχειρήσεων. Στην πρόταση της φον ντερ Λάιεν ο προϋπολογισμός του προγράμματος EU4Health ήταν όλα και όλα 9,4 δις. Με μια απλή διαίρεση καταλήγουμε στο ιλιγγιώδες ποσό των 21 ευρώ ανά κάτοικο. Αλλά ακόμα και αυτά θεωρήθηκαν υπερβολική σπατάλη από τους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και κόπηκαν.

 

Ήταν μια από τις πιο δύσκολες και πιο χρονοβόρες ευρωπαϊκές συνόδους στην ιστορία, γράφουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Η συμφωνία επιτεύχθηκε στις 5 τα ξημερώματα ύστερα από μια ακόμα ολονύκτια συνεδρίαση. Το “αγκάθι” δεν ήταν φυσικά ο τρίτος πυλώνας -αυτός κόπηκε χωρίς πολλά-πολλά από την αρχή. Υπήρχαν τρία βασικά σημεία διαφωνίας: οι επιδοτήσεις, οι προϋποθέσεις για την εκταμίευση των “δόσεων” από τις χώρες μέλη και το κοινό χρέος. 

 

Η πρόταση της φον ντερ Λάιεν είχε δυο τομές σε σχέση με τις μέχρι τώρα πρακτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρώτον, το πρόγραμμα θα χρηματοδοτηθεί από την ίδια την Κομισιόν με την έκδοση ομολόγων στο όνομα της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης –ενός είδους Ευρωομολόγων δηλαδή. Αλλά αυτό ήταν πάντοτε κόκκινο πανί για τις πλούσιες χώρες του ευρωπαϊκού βορά που αρνούνται πεισματικά κάθε ιδέα κοινού χρέους. Οι αντιρρήσεις της ομάδας των τεσσάρων σκληροπυρηνικών χωρών, της Ολλανδίας, της Αυστρίας, της Δανίας και της Σουηδίας, παρακάμφθηκαν τελικά με την απλή μέθοδο των οικονομικών ανταλλαγμάτων: και οι τέσσερις αυτές χώρες έχουν κερδίσει από παλιά σημαντικές εκπτώσεις στις συνδρομές που συνεισφέρουν (όπως όλες οι χώρες μέλη) κάθε χρόνο στον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης (το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο για να χρησιμοποιήσουμε την αργκό των Βρυξελλών). Για να βάλουν την υπογραφή τους απαίτησαν και οι τέσσερις σημαντικές αυξήσεις στις εκπτώσεις αυτές. Και τις κέρδισαν: η Ολλανδία θα πληρώσει μέσα στην ερχόμενη επταετία 345 εκατομμύρια λιγότερα χάρη στην αύξηση αυτή. Η Αυστρία 320 εκατομμύρια λιγότερα, η Σουηδία 270 εκατομμύρια και η Δανία 180 εκατομμύρια.

 

Η δεύτερη τομή της πρότασης φον ντερ Λάιεν αφορούσε στον τρόπο με τον οποίο θα μοιράζονταν αυτά τα χρήματα στις χώρες μέλη. Και πάλι για πρώτη φορά στα χρονικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης ένα τμήμα της βοήθειας θα δινόταν στις χώρες μέλη σαν επιχορήγηση και όχι σαν δάνειο. Η ομάδα των τεσσάρων είχε διαμαρτυρηθεί έντονα από την πρώτη στιγμή για αυτή την παραβίαση των ιερών, νεοφιλελεύθερων αρχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η τελική συμφωνία προβλέπει πράγματι ότι ένα κομμάτι της βοήθειας θα δοθεί σαν επιχορήγηση αλλά τα ποσά είναι σημαντικά κουτσουρεμένα σε σχέση με το αρχικό σχέδιο: από τα 750 δις του προγράμματος μόνο τα 390 δις θα είναι επιχορηγήσεις. 

 

Το τρίτο βασικό σημείο διαφωνίας στην σύνοδο κορυφής δεν είχε καμιά σχέση με κανένα νεωτερισμό: η ομάδα των τεσσάρων “φειδωλών” (όπως τις ονομάζουν τα ΜΜΕ) επέμενε ότι οι δόσεις θα έπρεπε να εκταμιεύονται με τους ίδιους περίπου μηχανισμούς που εκταμιεύονταν και οι δόσεις των μνημονίων προς την Ελλάδα και τις άλλες χώρες του ευρωπαϊκού νότου την περίοδο των μνημονίων: έγκριση από την Κομισιόν, έλεγχος της πορείας των μεταρρυθμίσεων και πάει λέγοντας. Τελικά οι αντιρρήσεις τους “κάμφθηκαν” με μια μεσοβέζικη διατύπωση στο τελικό σχέδιο που μεταθέτει απλά την διαπραγμάτευση στο μέλλον.

 

Κερδοσκοπία

 

“Τα χρηματιστήρια ανεβαίνουν, οι προλετάριοι πέφτουν”, έγραφε πριν από έναν περίπου αιώνα η Ρόζα Λούξεμπουργκ. Ένας απλός τρόπος για να καταλάβει κανείς, με μια ματιά, την αξία μιας οικονομικής πρότασης ή μιας μεταρρύθμισης για τους πολλούς είναι να κοιτάξει τις αντιδράσεις της άλλης πλευράς: όσο πιο χαρούμενα είναι τα χρηματιστήρια τόσο πιο άγριες μέρες έρχονται για τους απλούς ανθρώπους.

 

Ένας από τους πρώτους που έτρεξαν να καλωσορίσουν τη συμφωνία ήταν η Fitch -ένας από τους τέσσερις μεγάλους διεθνείς οίκους αξιολόγησης στον κόσμο. Η συμφωνία, λέει η Fitch, παρόλο που τυπικά αφορά μόνο σε ένα “εφάπαξ” σχέδιο αντιμετώπισης της πανδημίας, ανοίγει στην ουσία το δρόμο για την έκδοση στο μέλλον, εάν παραστεί ανάγκη, και νέου κοινού Ευρωπαϊκού χρέους. Ως εκ τούτου, οι κίνδυνοι χρεοκοπίας ενός κράτους μέλους και διάλυσης της Ευρωζώνης είναι μειωμένοι.

 

Οι κερδοσκόποι τρίβουν από τώρα τα χέρια τους με ικανοποίηση. Το Ευρώ υποστηρίζουν τώρα οι “ειδικοί” (τα αυθεντικά παπαγαλάκια του χρηματιστηρίου) θα ανέβει. Ευκαιρία για τρελά κέρδη για όσους τολμήσουν.

 

Και δεν έχουν άδικο. Όχι σε σχέση με το Ευρώ -το πού θα πάνε οι ισοτιμίες των νομισμάτων στο μέλλον δεν μπορεί κανένας να το προβλέψει. Σε σχέση με τα “τρελά κέρδη” δεν έχουν άδικο. Γιατί ακριβώς αυτός είναι και ο στόχος του προγράμματος που ενέκρινε η σύνοδος κορυφής την περασμένη εβδομάδα: στήριξη των επιχειρήσεων που πλήττονται από τη νέα ύφεση. Στήριξη των επιχειρηματιών που έχουν αρχίσει εδώ και πολύ καιρό να απαιτούν χρήματα από το δημόσιο και την Ευρωπαϊκή Ένωση για να μην κλείσουν τις επιχειρήσεις τους.

 

Ύφεση

 

Η κυβέρνηση του Μητσοτάκη επέστρεψε με έναν αέρα θριάμβου από τις Βρυξέλλες. Τα χρήματα που θα λάβει η Ελλάδα είναι ελαφρώς αυξημένα σε σχέση με την αρχική πρόταση της φον ντερ Λάιεν. Αλλά και η αναλογία δανείων – επιδοτήσεων είναι αυξημένη: από τα 32 δις που προβλέπεται να πάρει η Ελλάδα τα 12,5 θα είναι δάνεια (που θα επιβαρύνουν το δημόσιο χρέος) και τα 19,5 επιχορηγήσεις (που τελικά μπορεί να είναι 16,7 δις σύμφωνα με νέους υπολογισμούς μετά τη Σύνοδο). Αλλά αυτό δεν είναι παρά μια ασήμαντη, σχεδόν, λεπτομέρεια.

 

Η σημερινή ύφεση της παγκόσμιας οικονομίας δεν οφείλεται στον κορονοϊό: οι μεγάλες οικονομίες του πλανήτη είχαν εγκλωβιστεί σε μηδενικούς ή και αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης ήδη από το τελευταίο τρίμηνο του 2019. Η πανδημία έδωσε σε αυτή την ύφεση δραματικές διαστάσεις.

 

Τα 750 δις δεν πρόκειται να σταματήσουν αυτόν τον κατήφορο. Το πρόβλημα δεν είναι απλά και μόνο ότι είναι απελπιστικά λίγα –για την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις δαπάνησαν πριν από δέκα περίπου χρόνια πάνω από 15 τρισεκατομμύρια δολάρια. Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι το σύστημα είναι πλέον τόσο άρρωστο που δεν μπορεί να ανακάμψει όσα “κίνητρα” και αν προσφέρουν οι κυβερνήσεις στις άρχουσες τάξεις. 

 

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν να “ανακάμψουν” οι ίδιες οι άρχουσες τάξεις. Οι ημέτεροι και οι φίλοι καταστρώνουν από τώρα σχέδια για το πώς και πού θα επενδύσουν αυτά τα 32 δις που έρχονται. Στην Ελβετία; Ή στους εξωτικούς φορολογικούς παραδείσους της Ασίας; Ιδού η απορία.

 

από την Εργατική Αλληλεγγύη, 29/07/2020, No 1432