• Τρί, 04/06/2019 - 23:06
30 χρόνια από τη σφαγή της εξέγερσης στην Τιενανμέν [του Λέανδρου Μπόλαρη]
30 χρόνια από τη σφαγή της εξέγερσης στην Τιενανμέν
του Λέανδρου Μπόλαρη
 
Ο Ιούνης του 1989 ήταν εκλογικός για την Ελλάδα. Το προϊόν των εκλογών ήταν η συγκυβέρνηση της ΝΔ με τον ενιαίο Συνασπισμό του Φλωράκη και του Κύρκου. Όμως, στις αρχές του μήνα, τα βλέμματα όλων των αριστερών ανθρώπων ήταν στραμμένα πολύ μακριά. Για την ακρίβεια ήταν καρφωμένα στις εικόνες που μετέδιδαν οι τηλεοράσεις. Θωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού να περνάνε πάνω από καπνισμένα συντρίμμια, ένας νεαρός με λευκό πουκάμισο κρατώντας δυο σακούλες με ψώνια μπροστά σε μια φάλαγγα αρμάτων μάχης. 
 
Ήταν 5 Ιούνη και το κινέζικο καθεστώς είχε πνίξει στο αίμα την εξέγερση των φοιτητών και των εργατών στο Πεκίνο. Μια εξέγερση που είχε πάρει το όνομά της από την τεράστια κεντρική πλατεία του Πεκίνο, την Τιενανμέν, που είχαν καταλάβει για βδομάδες. Τριάντα χρόνια μετά, το φάντασμα εκείνης της εξέγερσης συνεχίζει να πλανιέται πάνω από τα κεφάλια της κινέζικης άρχουσας τάξης. 
 
Πριν ένα μήνα ένα επίσημο έγγραφο της Κομισιόν περιέγραφε την Κίνα ως «συστημικό αντίπαλο». Παραπονιόταν ότι το κινέζικο κράτος χρησιμοποιεί την ισχύ του για να στηρίξει τις κινέζικες επιχειρήσεις στο παγκόσμιο οικονομικό ανταγωνισμό. Ακόμα και οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς δεν βρίσκουν άλλο όρο για να περιγράψουν αυτή την κατάσταση από το «κρατικός καπιταλισμός». Οι βάσεις για αυτή την εξόρμηση είχαν τεθεί στα τέλη της δεκαετίας του ’70 από την ηγεσία του ΚΚ Κίνας υπό τον Ντενγκ Χσιαοπίνγκ. Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 είχαν αρχίσει να αποδίδουν καρπούς. 
 
Οι μεταρρυθμίσεις περιλάμβαναν από το περιορισμένο, αρχικά, άνοιγμα στις επενδύσεις δυτικών πολυεθνικών, μέχρι την κατάργηση μιας σειράς κρατικών ελέγχων στην αγροτική οικονομία. Οι ρυθμοί ανάπτυξης της οικονομίας επιταχύνθηκαν, δυο και τρεις φορές γρηγορότερα από τις προβλέψεις. Η επιτυχία έφερε «υπερθέρμανση» της οικονομίας – εκτόξευση των τιμών, ιδιαίτερα των τροφίμων, και πληθωρισμό. Τα μέτρα για την αντιμετώπισή του έφεραν κλεισίματα και απολύσεις.
 
Πυροκροτητής
 
Αυτό ήταν το υπόβαθρο στο οποίο άρχισε να εκφράζεται η κοινωνική δυσαρέσκεια. Όπως έχει συμβεί πολλές φορές από τη δεκαετία του ’60, τα πανεπιστήμια έπαιξαν το ρόλο του πυροκροτητή της. Η αφορμή που έβγαλε τους φοιτητές και τις φοιτήτριες στο δρόμο ήταν η κηδεία του Χου Γιαομπάνγκ στις 15 Απρίλη. Ο Χου ήταν μέλος του ΠΓ του κόμματος, δηλαδή της ανώτατης ηγεσίας της χώρας και είχε τη φήμη του ανεκτικού που είχε στηρίξει τη χαλάρωση των πιο καταπιεστικών νόμων και πρακτικών του καθεστώτος. 
 
Τη μέρα της κηδείας του Χου δεκάδες χιλιάδες φοιτητές και άλλος κόσμος πήγε να τον τιμήσει στην πλατεία Τιενανμέν. Η κυβέρνηση κατήγγειλε τους «αντεπαναστάτες φοιτητές». Απείλησε με καταστολή. Στις 28 Απρίλη περίπου 150.000 διαδηλωτές μπήκαν στην πλατεία. Οι μισοί, σύμφωνα με περιγραφές της εποχής, ήταν εργάτες που είχαν κατέβει από τα εργοστάσια και τα γιαπιά.
 
Η διαδήλωση τέλειωσε με καλέσματα για πανεθνικές διαδηλώσεις στις 4 Μάη. Είναι μια μέρα με μεγάλη συμβολική σημασία: στις 4 Μάη 1919, οι φοιτητές του Πεκίνο έκαναν μεγάλες αντιιμπεριαλιστικές διαδηλώσεις που σημάδεψαν την αρχή της πρώτης Κινέζικης Επανάστασης. Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας είχε γεννηθεί μέσα από αυτό το κίνημα. Εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές πλημμύρισαν το κέντρο του Πεκίνο εκείνη τη μέρα, με διαδηλώσεις να γίνονται σε 400 πόλεις σε όλη τη χώρα.
 
Στις 13 Μάη εκατοντάδες φοιτητές και φοιτήτριες ξεκίνησαν απεργία πείνας στην πλατεία, για να πιέσουν για τα αιτήματα που είχαν αρχίσει να διαμορφώνονται. Δεν ήταν ριζοσπαστικά, η φοιτητική ηγεσία τόνιζε τη μετριοπάθειά της: στη λίστα των αιτημάτων τους περιλάμβαναν την απομάκρυνση κάποιων υπουργών, μέτρα κατά της διαφθοράς, κυβερνητική δήλωση που θα ζητάει συγγνώμη για την καταγγελία του κινήματος ως «αντεπαναστατικού».
 
Όμως, το καθεστώς τρέναρε τις διαπραγματεύσεις. Η απεργία πείνας ήταν μέσο πίεσης για να τις επιταχύνει και πήρε τεράστια δημοσιότητα γιατί ξεκίνησε δυο μέρες πριν την επίσκεψη του Γκορμπατσόφ στο Πεκίνο. Θα ήταν η πρώτη επίσημη επίσκεψη ηγέτη της ΕΣΣΔ στην Κίνα από το 1962. Το καθεστώς υπολόγιζε σε μια μεγάλη προπαγανδιστική επιτυχία, με τον Ντενγκ και τον Γκορμπατσόφ να χαιρετάνε τα ευτυχισμένα πλήθη στην πλατεία. Τελικά, η επίσημη τελετή έγινε στο αεροδρόμιο. Η Τιενανμέν ανήκε στους φοιτητές και τους συμπαραστάτες τους. 
 
Μισό εκατομμύριο διαδήλωσαν στην πλατεία τη μέρα που κατέφτασε ο Γκορμπατσόφ, ένα εκατομμύριο την επόμενη. Το ανησυχητικό, για το καθεστώς, ήταν η αυξανόμενη συμμετοχή των εργατών στις διαδηλώσεις – κατέφταναν οργανωμένοι ανά εργοστάσιο ή μεγάλο εργοτάξιο. Μια άλλη πηγή ανησυχίας ήταν η εξάπλωση του κινήματος σε άλλες πόλεις – στην κεντρική πλατεία της Σαγκάης είχαν «κατασκηνώσει» τριάντα χιλιάδες διαδηλωτές. 
 
Στρατιωτικός νόμος
 
Η απάντηση του καθεστώτος ήταν η κήρυξη του στρατιωτικού νόμου στις 20 Μάη. Ο στρατός άρχισε να κινείται στο Πεκίνο, πυροδοτώντας μια έκρηξη. Εκατομμύρια βγήκαν στους δρόμους – κάποιοι υπολογισμοί μιλάνε για πέντε εκατομμύρια, το μισό πληθυσμό της πόλης. Εκατοντάδες οδοφράγματα υψώθηκαν. Ο σκοπός τους ήταν να καθυστερήσουν τις φάλαγγες ώστε οι διαδηλωτές να μπορέσουν να συναδελφωθούν με τους φαντάρους. Αυτό κι έγινε σε πολλές περιπτώσεις. 
 
Όπως περιέγραφε ένας αυτόπτης μάρτυρας: «Όλο το κέντρο της πόλης, σε απόσταση χιλιομέτρων σε κάθε κατεύθυνση, βρίσκεται υπό τον έλεγχο των φοιτητών και των εργατών. Παντού περνάνε φορτηγά με τις καρότσες τους γεμάτες φοιτητές και εργάτες… Κι όλοι τραγουδάνε τη Διεθνή, ξανά και ξανά».
 
Η Αυτόνομη Ομοσπονδία Εργατών του Πεκίνο, η «γκονγκζιλιάν» (ομοσπονδία στα κινέζικα), άρχισε να αναπτύσσεται εκείνες τις μέρες. Οι ιδρυτές της ήταν νέοι εργάτες από χαλυβουργίες, σιδηροδρόμους, οικοδομές. Είχε ιδρυθεί στα τέλη του Απρίλη, αλλά άρχισε να μεγαλώνει και να αποκτάει επιρροή στα τέλη του Μάη, μετά την κήρυξη του στρατιωτικού νόμου όταν το φοιτητικό κίνημα άρχισε να δείχνει σημάδια κόπωσης και ταλάντευσης. 
 
Οι εργάτες και οι εργάτριες που την αποτελούσαν μετέφραζαν με πολύ απτό τρόπο τα αιτήματα για δημοκρατία, ενάντια στη διαφθορά των γραφειοκρατών. Δημοκρατία σήμαινε οι εργάτες να έχουν λόγο τι γίνεται στο χώρο δουλειάς, το δικαίωμα να «επιβλέπουν» τη διεύθυνση, να έχουν δικά τους συνδικάτα. 
 
Στις 18 Μάη η Ομοσπονδία είχε κυκλοφορήσει τη διακήρυξή της:
 
«Έχουμε υπολογίσει προσεκτικά, με βάση το Κεφάλαιο του Μαρξ, το ποσοστό εκμετάλλευσης των εργατών. Ανακαλύψαμε ότι οι “υπηρέτες του λαού” καταβροχθίζουν όλη την υπεραξία που παράγεται από τον ιδρώτα και το αίμα μας… Υπάρχουν μόνο δυο τάξεις: των εκμεταλλευτών και των εκμεταλλευόμενων. Η ιστορία δεν έχει πει ακόμα την τελευταία της λέξη».
 
Το συνδικάτο εγκατέστησε το αρχηγείο του στην πλατεία, οργάνωσε ένα «εργατικό σώμα περιφρούρησης», για να τηρεί την τάξη και να προστατεύει τους φοιτητές και τέσσερις «ταξιαρχίες πρόθυμων να πεθάνουν» για την αντίσταση σε τυχόν επίθεση του στρατού και της αστυνομίας. Δεν ήταν λόγια του αέρα: αυτοί πράγματι πάλεψαν και έπεσαν σχεδόν μέχρι τον τελευταίο όταν ξεκίνησε η σφαγή.
 
Η ιδέα της γενικής απεργίας, που πρότεινε και το ανεξάρτητο συνδικάτο, άρχισε να συζητιέται πιο σοβαρά στους κόλπους της φοιτητικής ηγεσίας. Όμως, ο χρόνος μετρούσε πλέον αντίστροφα. 
 
Το βράδυ της 3ης Ιούνη τα τανκς άρχισαν να συγκλίνουν προς την πλατεία, όπου έφτασαν τις πρώτες ώρες της 4ης Ιούνη. Το πρώτο φως της ημέρας αποκάλυψε εκατοντάδες καμένα οδοφράγματα, κι ανάμεσά τους καμένα τανκ και στρατιωτικά οχήματα. Η αντίσταση ήταν άγρια, αλλά τελικά κάμφθηκε. Αυτό που ακολούθησε ήταν ένα λουτρό αίματος. Εκατοντάδες εκτελέστηκαν, περίπου τριάντα χιλιάδες καταδικάστηκαν σε φυλάκιση. 
 
«Οι αγορές βγάζουν στεναγμό ανακούφισης καθώς ο Ντενγκ επικρατεί» σχολίαζε τότε η Γουόλ Στρητ Τζέρναλ. Τριάντα χρόνια μετά, οι αγορές βγάζουν στεναγμούς απελπισίας για την «επιβράδυνση» του συστήματος και της κινέζικης οικονομίας και κραυγές πανικού για τον εμπορικό πόλεμο ΗΠΑ Κίνας. Τα πανεπιστήμια έχουν αρχίσει να σιγοβράζουν με μια νέα γενιά αγωνιστών και αγωνιστριών που έφεραν το κίνημα #metoo στις Εστίες και τα αμφιθέατρα και πηγαίνουν στα εργοστάσια για να συναντήσουν απεργούς εργάτες και εργάτριες. 
 
Το 1989 οι απολογητές του καπιταλισμού μιλούσαν για το «τέλος της ιστορίας». Οι φωνές των εργατών του Πεκίνο που έλεγαν ότι η «ιστορία δεν έχει πει ακόμα την τελευταία της λέξη» χάθηκαν μέσα στις θριαμβολογίες των από πάνω και την άγρια καταστολή. Η ΟΣΕ -η οργάνωση από την οποία προέρχεται το ΣΕΚ- συμμετείχε στις μικρές διαδηλώσεις αλληλεγγύης με ένα κόκκινο πανό που έγραφε «Τον Σοσιαλισμό τον χτίζουν οι εργάτες όχι τα τανκς και οι γραφειοκράτες». Παραμένει πάντα επίκαιρο.