Tο νέο “Ταμείο Ανάπτυξης” - “ΕΕ επόμενης γενιάς” ή Πίσω στο 2010; Το αίτημα για να απαλλαγούμε από την ΕΕ παραμένει επίκαιρο.

 

του Σωτήρη Κοντογιάννη

 

Την περασμένη εβδομάδα, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε την πρόταση της Κομισιόν για την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας στην ευρωπαϊκή οικονομία. Η κυβέρνηση και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης  υποδέχτηκαν την πρόταση -που έχει τον ευφάνταστο τίτλο “Ευρωπαϊκή Ένωση Επόμενης Γενιάς”- με πανηγυρισμούς. Το σχέδιο είναι “πρωτοφανούς φιλοδοξίας” σύμφωνα με την “έγκριτη” Καθημερινή. Και είναι ακόμα πιο σημαντικό για τη χώρα μας που “θα λάβει 22,5 δισ. ευρώ σε επιχορηγήσεις και 9,4 δισ. ευρώ σε δάνεια”, ποσά “που συνολικά ισοδυναμούν με το 1/6 του ΑΕΠ της χώρας το 2019”.

 

Στην πραγματικότητα, όμως, το σχέδιο δεν είναι ούτε ριζοσπαστικό, ούτε φιλόδοξο. Η πρόταση της Κομισιόν -ακόμα και αν καταφέρει να υλοποιηθεί στο ακέραιο (ένα μεγάλο εάν)- δεν πρόκειται να βγάλει τις οικονομίες της Ευρώπης από την βαθιά ύφεση στην οποία έχουν ήδη βυθιστεί ούτε να τις σώσει από την καταιγίδα που φαίνεται ήδη στον ορίζοντα. 

 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ήταν ποτέ “κομμάτι της λύσης”. Ήταν πάντοτε “κομμάτι του προβλήματος”. Και αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει ούτε κατά ένα χιλιοστό με το (υποτιθέμενο) πέρασμα σε μια Ευρώπη 5G.

 

Ψίχουλα

 

Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν των 27 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης πλησίασε το 2019 τα 16 τρισεκατομμύρια ευρώ. Ο προϋπολογισμός του “φιλόδοξου” σχεδίου της φον ντερ Λάιεν είναι 750 δισεκατομμύρια. Από αυτά τα 250 δις θα είναι δάνεια και μόνο τα 500 δις επιδοτήσεις. Το πέρασμα στην “επόμενη γενιά” θα χρηματοδοτηθεί, με άλλα λόγια, με το 3,15% του ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για ένα φρεσκάρισμα στις προσόψεις των δημοσίων κτιρίων των χωρών της Ευρώπης ίσως και να φτάνει αυτό το 3,15% του ΑΕΠ. Αλλά είναι καθαρή κοροϊδία να μιλάνε για το πέρασμα σε μια “νέα Ευρώπη”.

 

Η ίδια η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εκτιμάει, σύμφωνα με τις τελευταίες ανακοινώσεις της Κριστίν Λαγκάρντ, ότι η ύφεση της Ευρωπαϊκής Οικονομίας θα κυμανθεί από το 8% έως το 12% φέτος -με άλλα λόγια θα είναι κατά μέσο όρο δύο φορές πιο βαθιά από την ύφεση του 2009-10. Σε απόλυτους αριθμούς, οι προβλέψεις αυτές μεταφράζονται σε πτώση του ευρωπαϊκού ΑΕΠ φέτος από 1,28 ως 1,92 τρισεκατομμύρια ευρώ. Ακόμα και όλο το ποσό του σχεδίου (τα 750 δις) θα καλύψει μόνο ένα μικρό κομμάτι της μαύρης τρύπας που θα αφήσει πίσω της η “ύφεση της πανδημίας”.

 

Ακόμα χειρότερα, τα χρήματα αυτά, ακόμα και αν υλοποιηθεί η πρόταση της Κομισιόν, θα εκταμιευθούν σε βάθος τετραετίας. Για να έχουμε μια πραγματική εικόνα των μεγεθών των ποσών θα πρέπει να τα συγκρίνουμε με το άθροισμα των ΑΕΠ των τεσσάρων επόμενων ετών και όχι απλά με το περσινό. Μάλλον για το φρεσκάρισμα των εισόδων, όχι ολόκληρων των προσόψεων, θα πρέπει να κάνουμε λόγο...

 

 Το μόνο νέο στοιχείο, για τα δεδομένα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που έχει η πρόταση της φον ντερ Λάιεν αφορά στη χρηματοδότησή του: για να εξασφαλίσει τους πόρους του προγράμματος η Κομισιόν θα δανειστεί χρήματα, με την έκδοση δικών της ομολόγων, από την αγορά. Μέχρι τώρα όλα τα έσοδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προέρχονταν αποκλειστικά από τις συνεισφορές των κρατών-μελών και τους φόρους που επέβαλε η Ευρωπαϊκή Ένωση (πχ για τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα). Το σχέδιο “Ευρωπαϊκή Ένωση Επόμενης Γενιάς” θα χρηματοδοτηθεί από μακροχρόνιο δανεισμό – τα δάνεια θα ξεπληρωθούν το αργότερο το 2058, στην εκατοστή επέτειο από την ίδρυση της ΕΟΚ δηλαδή. Περιττό να το πει κανείς, οι πόροι για την αποπληρωμή αυτών των δανείων θα προέλθουν από τις ίδιες ακριβώς πηγές -τις συνεισφορές των κρατών-μελών και τους ειδικούς φόρους. Η πρόταση της Κομισιόν προβλέπει να αυξηθούν και τα δυο μέσα στα επόμενα χρόνια.

 

Αβέβαιο

 

Το “κοινό χρέος” είναι ταμπού για τις χώρες της βόρειας Ευρώπης -και ειδικά για τις επονομαζόμενες “τέσσερις φειδωλές” (σπαγκοραμμένες θα έπρεπε να πει κανείς) χώρες, την Ολλανδία, την Αυστρία, τη Δανία και τη Σουηδία που αρνούνται πεισματικά να μοιραστούν οποιαδήποτε οικονομική υποχρέωση με τις φτωχές χώρες της ανατολής και του νότου της Ευρώπης. Στην παρουσίαση της πρότασης η φον ντερ Λάιεν ξεκαθάρισε ότι αυτός ο δανεισμός θα είναι “εφάπαξ”.  Αλλά αυτό δεν ικανοποίησε τις “τέσσερις” που έσπευσαν να στείλουν ένα ανεπίσημο κείμενο (non-paper στην αργκό της υψηλής διπλωματίας) με το οποίο εξέφραζαν τις αντιρρήσεις τους σε όλα σχεδόν τα σημεία του προγράμματος: και στις επιδοτήσεις (τα 750 δις θα έπρεπε να είναι όλα δάνεια κατά τη γνώμη τους), και στην έκδοση ομολόγων από την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση και στην αύξηση των συνεισφορών -το σχέδιο προβλέπει ανάμεσα στα άλλα την κατάργηση όλων των εκπτώσεων στις εθνικές συνεισφορές από τις οποίες επωφελούνται σήμερα και οι “τέσσερις φειδωλές” (και η Βρετανία και η Γερμανία εκτός από αυτές). Η “Ευρωπαϊκή Αλληλεγγύη” ήταν έτσι και αλλιώς πάντα μια κούφια έκφραση. Αλλά τώρα, μέσα στην κρίση του κορονοϊού και τις εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς στην Ιταλία, την Ισπανία κλπ, φαίνεται ακόμα περισσότερο πόσο υποκρισία έκρυβε και κρύβει.

 

Οι αντιρρήσεις των “τεσσάρων” είναι, όμως, ένα μόνο από τα πολλά εμπόδια που έχει να αντιμετωπίσει το σχέδιο της κομισιόν. Και όχι το πιο δύσκολο. Με δεδομένη την οργή που κυριαρχεί σήμερα σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (και όχι μόνο) -για την ίδια την εξάπλωση του κορονοϊού και την αποτυχία των συστημάτων Υγείας να σώσουν τους πληθυσμούς από την πανδημία αλλά και την έκρηξη της ανεργίας και της φτώχειας που προκάλεσαν τα μέτρα- οι κυβερνήσεις της Ευρώπης θα δυσκολευτούν πολύ να μπλοκάρουν δημόσια και ανοιχτά ένα σχέδιο που υποτίθεται ότι θα βοηθήσει τους πληθυσμούς να κλείσουν της πληγές τους. Αλλά αυτό δεν πρόκειται να σταματήσει ούτε τους ανταγωνισμούς μεταξύ των χωρών, ούτε τα παζάρια, ούτε τους εκβιασμούς -οι κάθε λογής Fraport θα απαιτήσουν πολλά περιφερειακά αεροδρόμια, για να το πούμε απλά, σαν αντάλλαγμα για την “στήριξη” που θα προσφέρουν οι κυβερνήσεις τους για τις επιδοτήσεις του σχεδίου της φον ντερ Λάιεν. Η Κομισιόν εκτιμάει ότι το σχέδιο θα καταφέρει να περάσει από όλες τις συμπληγάδες μέσα στη φετινή χρονιά και τα χρήματα θα αρχίσουν να εκταμιεύονται από το 2021. 

 

Η Κομισιόν εκτιμάει ότι το πρόγραμμα θα δημιουργήσει -αν καταφέρει να ξεπεράσει όλα αυτά τα εμπόδια- δύο εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και θα προσθέσει πάνω από δυο μονάδες στο ΑΕΠ μέσα στα δυο επόμενα χρόνια. Ό,τι ισχύει για τα ποσά, ισχύει και για τα αναμενόμενα αποτελέσματα: είναι πενιχρά. Αλλά και πάλι αυτό δεν είναι το μοναδικό πρόβλημα.

 

Μια από τα ίδια 

 

Ο κορονοϊός και οι καραντίνες έχουν παίξει ασφαλώς σημαντικό ρόλο στην καταβύθιση της ευρωπαϊκής (και της παγκόσμιας) οικονομίας στην σημερινή ύφεση. Αλλά η κρίση είχε κάνει την εμφάνισή της πολύ πριν εντοπιστούν τα πρώτα κρούσματα της νέας ίωσης στην Κίνα. Η πανδημία δεν προκάλεσε την κρίση: απλά την επιδείνωσε, σε δραματικά επίπεδα για κάποιους τομείς (όπως ο τουρισμός) και κάποιες χώρες (σαν την Ελλάδα) είναι αλήθεια. Στην πραγματικότητα, όπως έχουμε εξηγήσει πολλές φορές από τις στήλες της Εργατικής Αλληλεγγύης, η παγκόσμια οικονομία δεν συνήλθε ποτέ από την “κρίση χρέους” του 2007-2010. Ο ασθενής, για να χρησιμοποιήσουμε μια ιατρική παρομοίωση, κατάφερε να επιζήσει μόνο χάρη στη διασωλήνωσή του με τα πιεστήρια των κεντρικών τραπεζών -που συνεχίζουν μέχρι σήμερα να παρέχουν φτηνά και εύκολα δάνεια (στους τραπεζίτες, τους βιομήχανους και τους πλούσιους, όχι στους εργάτες και τους φτωχούς). Όλες οι προσπάθειες που έκαναν τα προηγούμενα χρόνια οι κεντρικοί τραπεζίτες να “αποσωληνώσουν” τους ασθενείς και να τους επιτρέψουν να επιστρέψουν στην “κανονικότητα” απέτυχαν οικτρά: η ύφεση υποτροπίασε αμέσως και οι κεντρικές τράπεζες έτρεξαν αμέσως να μειώσουν ξανά τα επιτόκια και να ξεκινήσουν νέα προγράμματα “ποσοτικής χαλάρωσης” για να σώσουν τις τράπεζες και τις επιχειρήσεις από τις χρεοκοπίες. Την ίδια στιγμή οι κυβερνήσεις, σε όλες τις χώρες του πλανήτη, συνέχισαν μέσα από τα προγράμματα σκληρής λιτότητας και τις ληστρικές επιδρομές (πχ πλειστηριασμοί) να εξασφαλίζουν ότι ούτε ένα ευρώ, ούτε ένα δολάριο από αυτό το φρεσκοτυπωμένο χρήμα δεν θα “σπαταληθεί” για την κάλυψη των αναγκών των εργατών και των φτωχών. 

 

Το νέο πρόγραμμα της φον ντερ Λάιεν δεν ξεφεύγει ούτε ένα χιλιοστό από αυτόν τον κανόνα. Οι επιδοτήσεις δεν θα δοθούν με λευκή επιταγή: θα πρέπει να υποβληθούν σχέδια, τα οποία θα είναι συμβατά με τις “γενικές κατευθύνσεις” της Ευρωπαϊκής Ένωσης (δηλαδή τον ακραίο νεοφιλελευθερισμό, τις ιδιωτικοποιήσεις, την περικοπή των κοινωνικών δαπανών) κλπ.

 

Και του ρατσισμού φυσικά. Ανάμεσα στα άλλα το πρόγραμμα προβλέπει και ενίσχυση των κονδυλίων για την αντιμετώπιση της μετανάστευσης και την φύλαξη των συνόρων. Κάτι που έχει “ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Αθήνα”, σύμφωνα με την Καθημερινή.