του Νίκου Λούντου

 

Από την περασμένη Κυριακή έχουν ξεσπάσει πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν. Ο πόλεμος δεν είναι καινούργιος. Η σύγκρουση ξεκίνησε ήδη από το 1987, πριν από τη διάλυση της ΕΣΣΔ, και ήταν ένα από τα σημάδια της τεράστιας κρίσης που αγκάλιαζε το σταλινικό καθεστώς, καθώς οι διάφορες τοπικές γραφειοκρατίες του γίγαντα που έπεφτε επιχειρούσαν να αρπάξουν για τον εαυτό τους μεγαλύτερο κομμάτι της εξουσίας και του πλούτου. 

 

Μήλο της έριδος στη συγκεκριμένη περίπτωση έγινε  το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι ένας θύλακας που βρίσκεται μέσα στα επίσημα σύνορα του Αζερμπαϊτζάν, αλλά οι κάτοικοί του ήταν στην πλειοψηφία τους Αρμένιοι. Το 1991 η σύγκρουση μετατράπηκε σε γενικευμένο πόλεμο, ο οποίος έφτασε σε ανακωχή το 1994. Στο μεταξύ είχαν χάσει τη ζωή τους είκοσι χιλιάδες άνθρωποι, στρατιώτες και άμαχοι. Ενώ εκατοντάδες χιλιάδες, σχεδόν ένα εκατομμύριο, έγιναν πρόσφυγες και προς τις δύο πλευρές, μετά από διώξεις και πογκρόμ εκατέρωθεν. 

 

Η σύγκρουση επί της ουσίας δεν έληξε, αλλά “πάγωσε”. Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ μετατράπηκε σε ντε-φάκτο αυτόνομο κράτος υπό την προστασία της Αρμενίας, το οποίο διεθνώς δεν αναγνωρίζεται. Από το “πάγωμα” του 1994, οι δύο χώρες έφτασαν ξανά σε πολεμική σύγκρουση το 2016, ενώ φέτος από το καλοκαίρι η κατάσταση πήγαινε προς το χειρότερο, με συγκέντρωση στρατευμάτων και κλιμάκωση της ρητορείας περί “αδούλωτων αδερφών” από τη μια μεριά και “αδούλωτων εδαφών” από την άλλη. Ήδη η κατάσταση φαίνεται να ξεπερνάει σε ένταση τον πόλεμο του 2016 - καταγράφονται 40 νεκροί. Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ έχει επιφάνεια όσο η μισή Κρήτη, είναι γεμάτο δάση, και η μισή του έκταση έχει υψόμετρο ένα χιλιόμετρο ή και παραπάνω. Σε μια τέτοια περιοχή, και με τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους αντίπαλους στρατούς πολύ κοντά σε κατοικημένες περιοχές, οι άμαχοι πέφτουν θύματα από την πρώτη στιγμή.

 

Ο Νότιος Καύκασος είναι σταυροδρόμι ανταγωνισμών για το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο. Οι μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες (Τotal, BP και άλλες) προσέχουν σαν τα μάτια τους τις σχέσεις τους με το καθεστώς του Αζερμπαϊτζάν. Ο αγωγός BTC φέρνει πετρέλαιο από το Μπακού ως το Τζεϊχάν, στη μεσογειακή ακτή της Τουρκίας, ενώ και ο TAP που κατασκευάζεται διασχίζοντας τη Βόρεια Ελλάδα από τους Κήπους του Έβρου μέχρι την Αλβανία και από εκεί στην Ιταλία είναι προέκταση του αγωγού που φέρνει αζερικό φυσικό αέριο από την Κασπία.

 

Ο πόλεμος αναδεικνύει μια σειρά χαρακτηριστικά της πολιτικής περιόδου που ζούμε. Πρώτον, αντίθετα με τις προβλέψεις ότι η περιβαλλοντική κρίση βάζει σε δεύτερη μοίρα τους υδρογονάνθρακες και τις μοιρασιές για τα πετρέλαια, οι συγκρούσεις και στον Νότιο Καύκασο και στη Μέση Ανατολή δείχνουν ότι οι ανταγωνισμοί οξύνονται. Οι ελίτ του Αζερμπαϊτζάν (και μαζί τους οι πολυεθνικές του πετρελαίου) έζησαν το δικό τους μπουμ μέσα στα 26 χρόνια που πέρασαν από τότε που ο πόλεμος μπήκε προσωρινά στο παρασκήνιο. Για την BP τα κοιτάσματα του Αζερμπαϊτζάν είναι από τα σημαντικότερα στα οποία έχει απλώσει το χέρι της εδώ και δεκαετίες. Κάποια στιγμή το Αζερμπαϊτζάν θα επέστρεφε στους ανοιχτούς λογαριασμούς του 1994. Από τη μεριά της Αρμενίας, τα χρόνια που πέρασαν λειτούργησαν σαν επιβεβαίωση του ντε-φάκτο ελέγχου στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, και συσσωρεύοντας όπλα, με τη στήριξη της Ρωσίας, επίσης έδειχνε ότι κάποια στιγμή θα επέστρεφε για να τελειώσει τους ανοιχτούς λογαριασμούς.

 

Το δευτερο χαρακτηριστικό είναι η ορατή πλέον αποσταθεροποίηση της ιμπεριαλιστικής “σταθερότητας”. Όταν κατέρρεε η ΕΣΣΔ, οι ΗΠΑ είχαν τη δυνατότητα να τρέξουν και να εξασφαλίσουν τους δεσμούς τους με το Αζερμπαϊτζάν και τα κοιτάσματά του. Αυτές οι δυνατότητες περιορίστηκαν με τα χρόνια. Αλλά, ακόμη και το 2000-2001 όταν καλλιεργούνταν ελπίδες για ειρηνική επίλυση του ζητήματος, μπορούσαν να κάθονται στο ίδιο τραπέζι με τη Ρωσία και τη Γαλλία, στην ομάδα του Μινσκ του ΟΑΣΕ. Ήταν η εποχή που οι ΗΠΑ καλούσαν τη Ρωσία να γίνει το όγδοο μέλος των G-7. Αυτοί οι μήνες ή χρόνια του μέλιτος έχουν περάσει. Μεσολάβησε εκτός των άλλων και ο πόλεμος στη Γεωργία το 2008, που συνορεύει και με την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν.

 

Ο Τόμας ντε Βάαλ, ειδικός στα αρμενο-αζερικά θέματα, γράφει πως “Η Ουάσινγκτον ήταν η τελευταία που εξέδωσε ανακοίνωση για τον πόλεμο. Δείχνει απώλεια ενδιαφέροντος για την περιοχή… Είναι σύμπτωμα ενός κόσμου όπου οι ΗΠΑ δεν δρουν πλέον για να εκτονώνονται περιφερειακές συγκρούσεις. Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι εξάλλου η τρίτη ζώνη στην οποία βρίσκονται αντιμέτωπες η Τουρκία με τη Ρωσία, μετά τη Συρία και τη Λιβύη. Όσο για την ΕΕ, ποτέ δεν έπαιξε σοβαρό ρόλο στη σύγκρουση”.

 

Όμως, η αναζωπύρωση του πολέμου δείχνει ότι και η Ρωσία έχει αντίστοιχα προβλήματα να ελέγξει περιοχές που θεωρεί πίσω αυλή της. Μετά την Ουκρανία και τη Λευκορωσία στις οποίες έχει πλέον, για διαφορετικούς λόγους, ανοιχτές πληγές, το ίδιο βλέπει και στο Νότιο Καύκασο. Αν και έχει στρατιωτική βάση και σύμφωνο “άμυνας” με την Αρμενία, διατηρούσε για τον εαυτό της τον ρόλο του εγγυητή της σταθερότητας, αποκαλώντας συμμάχους και τις δύο χώρες. Όμως είμαστε σε εποχή τέλους των εγγυήσεων.

 

Ο αγώνας ενάντια στον πόλεμο, τον εθνικισμό και τις πολυεθνικές του πετρελαίου που σπέρνουν μίσος από τη Μεσόγειο ως την Κασπία είναι ο μόνος δρόμος που μπορεί να σώσει τους αθώους όλων των πλευρών από τη σφαγή.