Όπως είναι γνωστό, η νεοφιλελεύθερη αντίληψη αντιμάχεται κάθε έννοια κοινωνικού δικαιώματος, στις ακραίες εκδοχές της, μάλιστα, απορρίπτει ακόμα και την ίδια την έννοια της κοινωνίας. Ωστόσο, μια χαρά ανέχεται, ακόμα και ενθαρρύνει τη ρητορική του δικαιωματισμού, αρκεί βέβαια να αφορά τα ατομικά δικαιώματα, η οποία και χωράει, πλέον, παντού: σε σχολεία (στραγγαλισμένα από περικοπές, εξεταστικούς φραγμούς και μεταμοντέρνα σύγχυση), σε συνέδρια και εκπαιδευτικά προγράμματα, σε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, σε «φιλανθρωπικές» εσπερίδες. Η «εξημέρωση» των ανθρώπινων δικαιωμάτων, η φλύαρη ένταξή τους σε ατέλειωτες κατηγορίες και υποκατηγορίες, η υπαγωγή τους σε ένα πλαίσιο κατήχησης και καθωσπρεπισμού κανένα κίνδυνο δεν εγκυμονούν για το υπάρχον κοινωνικοοικονομικό σύστημα, καθώς εξαερώνουν την κοινωνική τους διάσταση, άρα και κάθε προοπτική συλλογικής διεκδίκησής τους. Ο συστημικά αποδεκτός δικαιωματισμός ουσιαστικά καθιστά το δικαίωμα ένα τικ σε μια λίστα χαρακτηριστικών που παραπέμπουν σε «επιλογές» χρήστη/ καταναλωτή/ πελάτη. Εξού και η προσαρμογή του λεξιλογίου υπολογίσιμης μερίδας εκπροσώπων της νεοφιλελεύθερης δεξιάς στις αρχές της πολιτικής ορθότητας.

Η εκ δεξιών κριτική στο δικαιωματισμό, από την πιο «ευπρεπή», που αντλεί επιχειρήματα από τον γερμανικό ρομαντισμό (κι όχι μόνο από την απροκάλυπτα αντιδραστική εκδοχή του), εν ονόματι των διαφορετικών παραδόσεων, της ιδιοπροσωπίας των λαών (Volksgeist) κτλ, μέχρι τα γαβγίσματα του ρεύματος alt-right*, εξυπονοεί ότι οι πληβείοι παραπήραν θάρρος. Εξοπλισμένοι με τις αρχές του διαφωτισμού, του σοσιαλισμού-κομμουνισμού και των λοιπών συνοδοιπόρων, αποπειράθηκαν να διασαλεύσουν τη «φυσική» για τις κυρίαρχες τάξεις - βλέπε εκμεταλλευτική /εξουσιαστική - τάξη του κόσμου. Επομένως, πρέπει να τιθασευτούν, να ξαναστριμωχτούν αγεληδόν στο φεουδαρχικό προνεωτερικό μαντρί, εξού και η εκτεταμένη συντηρητική αντεπίθεση στην κληρονομιά όχι μόνο του επαναστατικού μαρξισμού αλλά και του ίδιου του αστικού διαφωτισμού (ιστορικός αναθεωρητισμός, δεξιά κριτική στην πολιτική ορθότητα, ιδεολογήματα περί αριστείας, προκλητικός ελιτισμός κτλ).

Η επαναστατική αριστερά είναι διαχρονικά και μαχητικά παρούσα σε όλους τους κοινωνικούς αγώνες, αναγνωρίζοντας τη σημασία των (επιμέρους) διεκδικητικών κινημάτων και μπολιάζοντάς τα με την ταξική οπτική. Μπορεί, λοιπόν, και οφείλει να ασκεί εμπεριστατωμένη κριτική στο συστημικό δικαιωματισμό από τη σκοπιά των ανθρώπινων αναγκών και της ικανοποίησής τους με όρους συλλογικής κοινωνικής διαχείρισης, εντός μιας κοινωνίας των ελεύθερων και ίσων ανθρώπων. Είμαστε άνθρωποι, όχι με την έννοια του αστικού ανθρώπου, αλλά ανθρώπινες υπάρξεις, δίποδα έλλογα θηλαστικά που ζουν στο σημείο τομής του ατομικού με το κοινωνικό, του προσωπικού με το συλλογικό. Οπότε, με βάση την ανθρώπινη ιδιότητά μας και μόνο, χωρίς καμία άλλη προϋπόθεση, μπορούμε να εγείρουμε συλλογικά και επιτακτικά την αξίωση για πλήρη ικανοποίηση των αναγκών μας και για αξιοβίωτη ζωή. Είμαι άνθρωπος, άρα μπορώ να ξεδιπλώνω και να εκφράζω όλες τις πτυχές της ύπαρξής μου (ανάγκες, όνειρα, επιθυμίες, προτιμήσεις, δυνατότητες, ταλέντα, προσανατολισμούς) και σε όλες τις πλευρές της ανθρώπινης δραστηριότητας, σεβόμενος/η ενεργητικά (και όχι απλώς ανεχόμενος/η, λες και του κάνω χάρη) τις αντίστοιχες δυνατότητες των διπλανών μου.

Η αξίωση του διαφωτισμού για καθολικότητα επικρίθηκε ως καταπιεστική, πατριαρχική, αποικιοκρατική, βοηθούντος και του γερμανικού ρομαντισμού (από αυτόν, εξάλλου, αρδεύονται πλουσιοπάροχα τα μεταμοντέρνα ρεύματα). Προφανώς, ο κλασικός αστικός διαφωτισμός δεν είναι υπεράνω κριτικής, καθώς, ως φιλοσοφία της ανερχόμενης αστικής τάξης, εμπεριέχει στοιχεία ταξικής μεροληψίας και ευρωκεντρισμού. Παραμένει, όμως, αξεπέραστος στο ιστορικό του μεγαλείο, όπως ακριβώς και ο επαναστατικός ρομαντισμός. Η οπτική και το αίτημα της κοινωνικής χειραφέτησης δεν μπορεί παρά να είναι καθολική, αλλά από τα κάτω: ιδού η μεγάλη οφειλή της κομμουνιστικής αριστεράς στον αστικό διαφωτισμό, του οποίου παιδί είναι, κατά μίαν έννοια, αφού συγκροτήθηκε σε διαλεκτική σχέση αντίθεσης/ υπέρβασης (aufheben, αίρειν και, ταυτόχρονα,συναιρείν εν εαυτώ) με την κληρονομιά του.

Η αποθέωση της διαφοράς και η λατρεία των ταυτοτήτων είναι ίσως το κύκνειο άσμα ενός κόσμου που παθιάζεται ναρκισσιστικά χαζεύοντας τον εαυτό του στον καθρέφτη. Ταυτόχρονα, αρνιέται πεισματικά να δει ότι χάνει την ουσία της ύπαρξης και της ζωής μέσα στα λαμπερά περιτυλίγματα, που φενακίζουν ένα πανάκριβα αγορασμένο κενό (όχι, βέβαια, το λευκίππειο-δημοκρίτειο κενό, χάρη στο οποίο τα άτομα της ύλης μπορούν να κινούνται). Τι φοβίζει τόσο τη σύγχρονη μεταμοντέρνα ατομικότητα, τι της καθιστά τόσο απωθητικό το αίτημα της καθολικότητας και, ταυτόχρονα, τόσο ελκυστικό το λόγο περί ιδιαιτερότητας; Μήπως εκτρέφει φρούδες φαντασιώσεις μεγαλείου, αυτάρεσκους πόθους διαχωρισμού από τον «χύδην όχλο», προκειμένου να φέρει στα μέτρα της την αφόρητη καθημερινότητα, κάνοντάς την λίγο πιο υποφερτή;

 Η τρέχουσα έννοια της ταυτότητας δεν συμπίπτει καν με την κλασική έννοια της αστικής προσωπικότητας. Αποτελεί, μάλλον, έναν έκκεντρο αστερισμό θραυσματικών εικόνων, διασκορπισμένων στα σύννεφα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, μια φευγαλέα αντανάκλαση αναιμικών και πρόσκαιρων εναλλασσόμενων επιθυμιών, βιωνόμενων ως ξεχωριστών και μοναδικών, κι ωστόσο απελπιστικά ομοιόμορφων. Η ταυτοτική πολυδιάσπαση αντί να εμπλουτίζει και να ενδυναμώνει, καταλήγει να κατατεμαχίζει και να αδυνατίζει το μέτωπο της κοινωνικής χειραφέτησης. Κι αυτό συμβαίνει, γιατί, όταν διεκδικούμε κάτι πρωτίστως (και σχεδόν στα όρια της ζηλοφθονίας) ως ιδιαιτερότητα, εντελώς αποκομμένο από το συνολικό κοινωνικοϊστορικό πλαίσιο, τελικά το αποδυναμώνουμε. Στην πραγματικότητα, η εκμετάλλευση, η καταπίεση και η κυρίαρχη ιδεολογία στραγγαλίζουν το σύνολο της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλοτριώνοντας ακόμα και τους ίδιους τους καταπιεστές, σε προσωπικό επίπεδο. Επομένως, το απελευθερωτικό πρόταγμα, προκειμένου να έχει ουσία, σοβαρότητα και ισχύ, κατ΄ ανάγκην πρέπει να αφορά το όλον, την κοινωνία, το άτομο και τη ζωή ως αδιάσπαστο σύνολο και όχι ως άθροισμα τομέων, «ιδιαιτεροτήτων» και επιμέρους «δικαιωμάτων».

Το ζητούμενο του 21ου αιώνα δεν είναι ένας χαλαρός δικαιωματισμός, που «να τους χωράει όλους», δηλαδή ο εγκλωβισμός των κοινωνικών αντιστάσεων και απελευθερωτικών σκιρτημάτων και η εθελούσια παράδοσή τους στο αστικό Zeitgeist (πνεύμα της εποχής). Πολύ δε περισσότερο, που αυτό το πνεύμα δεν είναι εκείνο της ηρωικής εποχής του αστικού διαφωτισμού, αλλά της μίζερης, σκληρά ατομικιστικής φάσης του φασίζοντος νεοφιλελεύθερου χλεχλεδισμού. Το μεγάλο στοίχημα της παρούσας ιστορικής συγκυρίας είναι η διαμόρφωση ενός ισχυρού προτάγματος κοινωνικής απελευθέρωσης, που να ενώσει τους καταπιεζόμενους, «της γης τους κολασμένους» στον 21ο αιώνα. Και οι σύγχρονοι «κολασμένοι», χειρωνακτικά και πνευματικά (περιστασιακά, επισφαλώς και σε συνθήκες γαλέρας) εργαζόμενοι, αποτελούμε τη συντριπτική πλειοψηφία της ανθρωπότητας. Αυτή η σκληρή πραγματικότητα αιμορραγεί, γυρεύοντας επιτακτικά την υπέρβασή της. Δεν μπορεί να κρυφτεί και να μασκαρευτεί, μόνο και μόνο επειδή στα καζάνια της κόλασης ουδόλως απαγορεύεται, αλλά πολλαπλώς ενθαρρύνεται τόσο η εμμονή με τις ταυτότητες όσο και η χρήση κινητού...

*alt-right (alternative right, εναλλακτική δεξιά): πολιτικό και ιδεολογικό ρεύμα, στο άκρο δεξιό της συντηρητικής παράταξης στο δυτικό κόσμο. Διακηρύσσει την υπεράσπιση της λευκής φυλής και της ταυτότητάς της, που θεωρεί ότι διαβρώνονται από τον παγκοσμιοποιημένο νεοφιλελεύθερο κόσμο, την πολιτική ορθότητα και τον δικαιωματισμό.